Page 10 - İslam Kültür ve Medeniyeti 5. Ünite

V. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE SANAT

Sivil mimarinin en önemli unsuru evdir. Harem ve selamlık olmak üzere iki bölümden mey-
dana gelir. Avlu, evi dış dünyaya karşı muhafaza eder. Evler tahta yahut kerpiç gibi kısa ömürlü
malzemelerden inşa edilir. Evin bahçesi cennetteki sükunu hatırlatan bir güzellik köşesidir. Ev basit
bir sığınak olmayıp yaşlı, çocuk, kadın tüm ailenin bütün hayatını kapsamak üzere tasarlanmıştır. 18

Sivil mimarinin bir unsuru olan hamam, bir bölge fethedildiğinde veya yeni bir yerleşim yeri
kurulduğunda ilk inşa edilen yapılardandır. Hamamlar, yerleşim yerinin nüfus oranına göre inşa
edilirdi. İlk hamam, Medine Dönem’i’nde VIII. yüzyılda Suriye’de yaptırılmıştı. Anadolu’da ilk ha-
mam binaları, Türkiye-Ermenistan sınırındaki Ani’de bulunan Selçuklu hamamlarıdır. 19

İslam Medeniyeti bir su medeniyeti olarak da adlandırılır. Osmanlıda çeşme ve sebil yaptır-
mak, sevap kazanma amacını da aşarak bir zevk ve başlı başına bir estetik gayeydi. Hayırseverler,
suyu musluklardan akıtmakla yetinmeyip yaptırdıkları çeşme ve sebillerin güzel olması için âdeta
birbirleriyle yarışırlardı. Sebiller yoldan gelip geçenlere soğuk menba suyu içmeleri, böylece yap-
20
tıran kişinin hayırla anılması ve ruhuna dua edilmesi için yaptırılmış vakıf eserleriydi. Bu sebillerde
cuma, kandil ve bayram günlerinde bal ve şerbetler ikram edilirdi.

İslam ülkelerinde saraylar, görkemli yapılar değildir. Çünkü hükümdarlar dinî mimariyi gölge-
de bırakacak tercihlerden uzak durmuştur. Osmanlı devletinin en güçlü olduğu dönemlerde inşa
ettirdiği Topkapı Sarayı, çağdaş saraylar arasında mütevazı görünümüyle bu anlayışı yansıtır. Saray
mimarisinin ihtişamlı eserleri arasında, bina tasarımı, tezyinatı ve fıskiyeli bahçeleriyle İspanya
Gırnata’daki el-Hamra Sarayı ön plandadır.

Askerî Mimari: Ordugâhlar, ribatlar, kaleler, surlar, hendekler, tabyalar, ok meydanları,
gözetleme ve haberleşme kuleleri askerî mimarinin başlıca unsurlarıdır.

Rumeli Hisarı

18 Turgut Cansever, İslam’da Şehir ve Mimari, s. 29, 31, 32.
19 Orhan Yılmazkaya, Hamam, s. 13-17.
20 Beşir Ayvazoğlu, “Su Zevki ve Çeşme Estetiği,” s. 125.

93