Page 5 - İslam Kültür ve Medeniyeti 5. Ünite

V. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE SANAT

BİLGİ NOTU

İslam edebiyatının ürünleri tevhid, münacat, esmaü’l-hüsna, kısas-ı enbiya, na’t, siretü’n-nebi, mevlid,
hadis-i erbain, Muhammediye, miraciye, şemail, hilye, ramazaniyye, ıydiyye, maktel, mersiye, meal, tefsir,
akaidname, ilahi, nefes, sohbetname, pendname, devriye, şathiye, tasavvufi ve hikemî mesneviler, aşk
mesnevileri, erkanname, menakıbname, velayetname, tasavvuf eserleri ve fıkhi konulardır.

İlimlerin tedvin ve tasnifiyle birlikte dil ile edebiyat ilimleri de lügat, sarf, nahiv ve belagat gibi
dallara ayrılmış; her biri ilim olarak okutulmuş; bu alanlarda eserler verilmiştir. Medreselerdeki
ilimler hiyerarşisinde, dil bilimleri en başta gelmiştir. Çünkü diğer ilimlerdeki gelişmeler, ancak dil
ile birlikte gerçekleşebilir.

İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren Müslüman toplumlar, dünya kültür ve medeniyetindeki
dil ve edebiyat çalışmalarına önemli katkılarda bulunmuşlardır. İslam dünyasında hem tercüme
hem de telif eserlerde önemli birikim oluşmuştur. Tercüme eserler için yabancı dil eğitimine de
önem verilmiştir.

Edebiyat; bir toplumun hissiyatını, inançlarını, irfanını, bilgilerini, algılarını, kavrayışını ve es-
tetik dünyasını yansıtan ayna gibidir. İslam Medeniyetinin oluşmasında, İslamî kaynaklardan bes-
8
lenen yerel edebî türlerin yanında divan edebiyatı ve dinî-tasavvufi halk edebiyatı gibi günümüze
kadar gelen köklü edebiyat gelenekleri de etkili olmuştur.

İslam’ı kabul eden topluluklar, İslamiyet etkisinde gelişen
edebiyata kendi kültürel unsurlarını ve edebî geleneklerini de
dâhil ederek katkıda bulunmuşlardır. Arap, İran ve Türk ede-
biyatları İslam Kültür ve Medeniyeti bünyesindeki edebiyatın
ana kollarıdır. Bunlardan başka Kürt, Hint ve Endülüs gibi İslam
coğrafyasının farklı bölgelerinde yaşayan toplumlar da bu ede-
biyata önemli katkılar yapmışlardır.

İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı, Karahanlılar
devrinde Yusuf Has Hacip’in kaleme aldığı Kutadgu Bilig adlı
eser ile başlamıştır. Selçuklular Dönem’i’nde gelişmeye devam
etmiş, Osmanlılar Dönem’i’nde ise klasikleşerek İslam Mede-
niyetinin önemli bir unsuru hâline gelmiştir. 9

İslam kültüründe edebiyatın konu yelpazesi geniştir. Hem İstanbul 15 Temmuz Şehitler Köprüsü Anadolu
dinî-tasavvufi hem de kişisel ve toplumsal hayatın içinden ko- Yakası Maşaallah Kitabesi
nular işlenmiştir. İbret verici ve öğretici manzum hikâyeler, siyerler, peygamber ve sahabe kıssa-
ları, seyahatnameler (gezi yazıları), siyasetnameler (idarecilikle ilgili tavsiyeler), tezkireler (şair bi-
yografileri), vakayinameler (tarihî olay kayıtları) ve kahramanlığı işleyen fetihname, gazavatname,
hamzaname, battalname, cenkname ve fütüvvetnameler bunların en yaygın olanlarıdır. 10

8 M. Orhan Okay, “Edebiyat,” DIA, C 10, s. 395-397.
9 Bilal Kemikli, Türk İslam Edebiyatı Giriş, s. 17-19.
10 Bilal Kemikli, Türk İslam Edebiyatı Giriş, s. 107.

88