Page 8 - İslam Kültür ve Medeniyeti 3. Ünite

III. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

Adalet, insanlar arası ilişkileri tanzim etmek konusunda üzerinde en çok durulan kavram-
dır. Hakkı teslim etmek ve hukuka riayet etmek anlamındaki adalet, insanların haklarına saygı
göstermek, herkese layık olduğu ve hak ettiğinin karşılığını vermek gibi erdemleri içerir. Adalet;
ahlaki, hukuki, dinî ve evrensel bir değerdir. İslam Medeniyetinde adalet, toplumsal hayatın
esası ve mülkün temeli sayılmıştır. Şahsi menfaat temini, akrabalık ya da düşmanlık gibi hissî
26
durumlar veya makam-mevki, cinsiyet ve maddi durum gibi üstünlük anlamında yorumlanabi-
lecek statüler, adalet ilkesinden sapmayı mazur göstermez.

İslam hukuk sisteminde adaletle ilgili kurumlar Peygamberimizle (s.a.v.) birlikte gelişmeye
başlamıştır. Veda Hutbesi bir insan hakları beyannamesidir. Veda Hutbesi’nde ferdin ailesi, ya-
kınları ve içinde yaşadığı toplumla olan ilişkileri ele alınmış, karşılıklı haklarının neler olduğu be-
lirlenmiştir. Bu esaslar, İslam Medeniyetinin gelişmesine ve kurumlaşmasına rehberlik yapmış;
27
İslam hukuk sistemi içinde kadılık, şurta, hisbe ve mezalim gibi kurumlar meydana getirilmiştir.

İslam Medeniyeti’nin en belirgin vasfı olan hak ve adalet kavramları, sistemleşerek ku-
rumlaşmış uygulamalarda kendini göstermiştir. Yöneticilerin kendinden sonrakilere yaptıkları
ilk tavsiye adil olmaları gerektiğidir. Osmanlı Devleti’nin yönetim anlayışı “daire-i adalet” kavra-
mında karşılığını bulmuştur. Halkın karnının doyması, huzur ve güven içinde yaşaması, ordu-
28
nun ihtiyaçlarının karşılanması ve hazinenin doluluğu sultanın ve yöneticilerin ülkeyi adaletle
yönetmesine bağlı sayılmıştır.

FARK EDELİM

ALLAH

İman
İhsan
İhlas
Takva vb.

İNSAN

Âdemiyyet Aile Emanet Duygusu
İnsan Onuru Mescid Çevre Bilinci
Merhamet Vakıf İsraf
Îsâr vb. Tekke Tüketim Kültürü vb.
Ahilik vb.

İNSAN TOPLUM EVREN

 İslam toplumunda insanın Allah (c.c.), insan, toplum ve evrenle ilişkilerini gösteren bir
şema.

26 Mustafa Çağrıcı, “Adalet,” DİA, C 1, s. 341.
27 M. Asım Köksal, İslam Tarihi, s. 1783-1784.
28 Ahmet Kahraman, “Ahlak-i Alai,” DİA, C 2, s. 15.

45