Page 6 - İslam Kültür ve Medeniyeti 3. Ünite

III. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

İslam toplumu, yardımlaşma ve dayanışma sa- ARAŞTIRALIM
yesinde güçlenerek gelişmiştir. Peygamberimizin
(s.a.v.) hicretin 5. senesinde baş gösteren kıtlık ne- Ülkemizde ve dünyada gerçekleştirilen
deniyle, Mekkeli müşriklerin yardım isteğine olum- yardımlaşma ve dayanışma faaliyetlerine ait
lu cevap vermesi, İslam’da yardımlaşmanın insani istatistikleri içeren bir rapor hazırlayınız.
boyutunu göstermesi bakımından önemlidir. Me-
20
dine Sözleşmesi’nde Müslümanlar, Yahudiler ve
diğer grupların birbiriyle ilişkilerinin düzenlenmesiyle toplumsal dayanışma bilincinin geliştiril-
mesi amaçlanmıştır. 21

2.4. İyiliği Emretme, Kötülükten Sakındırma

Toplumda ortak bir şuurun meydana gelmesini sağlayan iyiliği emretme ve kötülükten sa-
kındırma ilkesi, İslam’ın temel dinamiğidir. Kur’an’da çocuklara, kadınlara, yaşlılara, çevreye,
insan haklarına, toplumsal barışa ve iş hayatına yönelik zararlı ve yıkıcı eğilimlerin etkisiz kı-
lınmasını, fitne ve fesadın önlenmesini ihtiva eden çok sayıda hüküm bulunmaktadır. İyiliği
22
emretme ve kötülükten sakındırma ilkesinin ihmali, insani değerler sisteminin zayıflamasına,
insanın amaçsız hale gelmesine, toplum hayatında telâfisi mümkün olmayan sorunların ortaya
çıkmasına sebep olur.
İslam devleti, Hisbe teşkilatını kurarak iyiliği emretme ve kötülükten sakındırma konusun-
daki sorumluluğunu yerine getirmiştir. Dinî gayreti ve bilgisi yüksek kimseler de vaaz, irşad ve
nasihatlerle iyiliğin gelişip yayılması, kötülüğün zararlarından korunulması yolunda çaba harca-
mıştır. Dinî ve ahlaki hayatın gelişmesine ve kamu düzeninin sağlanmasına katkıda bulunmak,
bir Müslümanlık ve vatandaşlık borcu sayılmıştır.

BİLGİ NOTU
Hisbe

Kur’an’da yer alan “Sizden iyilikle emreden, kötülükten sakındıran bir topluluk bulunsun” (Âl-i İmran
suresi, 114. ayet) emri, Hisbe denilen teşkilatın vücut bulmasını sağlamıştır. Kaynaklarda Asr-ı Saadet’ten
itibaren tüm İslam ülkelerinde Hisbe teşkilatının kurulduğu açıkça belirtilmektedir. Hisbenin kapsamı çok
geniş olmakla beraber temel görevi fert, toplum, devlet hakları ile kamu ahlâk ve düzeninin korunmasıdır.
Hisbe faaliyeti Müslümanlar için farz-ı kifaye sayılmıştır.
Hisbe işini yapan görevliye muhtesib denmiştir. Hisbe faaliyetleri, muhtesib için hukukî-resmî bir göre-
vin icrası mahiyetinde bir sorumluluktur. Muhtesib, iyiliği emir ve kötülükten yasaklamada, öğüt verme
ve uyarma gibi çeşitli görev ve yetkilere sahiptir. Hizmetine karşılık kendisine maaş tahsis edilirdi.
Cengiz Kallek, “Hisbe,” DİA, C 18, s. 133.

2.5. Hak ve Adaleti Gözetme

Hak kavramı doğruluk, gerçeklik, hakikat, sahip olunan yasal yeterlilik ve yetkiler anlamına
gelir. Hukuk kavramı, hak kelimesinin çoğuludur. İslamiyet, bir hak ve hakikat medeniyetidir.
Kur’an-ı Kerim’de hak ve adaletin mutlaklığı güçlü şekilde vurgulanır. Hesap gününde kimseye

20 M. Asım Köksal, İslam Tarihi, C 6. s. 150.
21 Mehmet Akif Aydın, “Anayasa,” DİA, C 3, s. 153.
22 bk. Enfal suresi, 73. ayet; Hud suresi, 116. ayet; Müslim, Birr 32; Buhari, Cihad 148; Müslim, Cihad 24-25; Ebû Davud,
Cihad 90; Ebû Davud, Cihad 90, 121.

43