Page 10 - Kelam 4. Ünite

A ARAŞTIRALIM

Geçmişin kötü ve karanlık, gelecek günlerin ise hep daha iyi olacağını ka-
bul eden, insanlığın sürekli ilerlediğini savunan ve pozitivizmin de temeli olan
“düz-doğrusal ilerleyen tarih anlayışını” (progressivizm) araştırınız.

Pozitivizm, modern Batı düşüncesinde sadece bilim alanıyla sınırlı kalmamış, adeta bir sosyal teoriye ve bir dünya gö-
rüşüne dönüştürülmüştür. Fransız filozof Auguste Comte (1798-1857) ile ortaya çıkan bu akıma göre olgular ve deneyler
dışındaki bilgiler teolojik ve metafizik bilgi olarak görülür ve reddedilir. Bilimsel bilgi insanın her türlü ihtiyacını karşılayacak,
zamanla bilim, her bakımdan insana tatmin edici bir çevre yaratma imkânı sağlayacaktır.

Düz-doğrusal ilerleyen bir tarih anlayışı çerçevesinde, içinde bulunulan zamana kadar geçen süreyi bilim öncesi teolojik,
metafizik devirler olarak gören bu akım, ilerleyen insanlığın artık geçmişte kalan dinlere ve metafizik bilgilere değer verme-
mesi gerektiğini savunmaktadır. Pozitivizme göre din, toplumun ilkel dönemlerinde bir ihtiyacı karşılamış olabilir ama bilimin
ilerlemesiyle birlikte artık dine ihtiyaç kalmayacaktır.

B BİLGİ KUTUSU

Comte’un Üç Evre Yasası
Pozitivizmin kurucusu Auguste Comte tarafından ortaya atılan bir iddiaya göre insanlık tarihini, teolojik
evre, metafizik evre ve pozitif evre olmak üzere üç evrede değerlendirmek mümkündür. Modern döne-
me kadar insanlık dinle ve metafizik bilgilerle uğraşmış ama bilimin gelişmesiyle başlayan ve artık dine
de metafiziğe de ihtiyaç bırakmayan yeni bir evreyle yüz yüze gelmiştir. Ona göre pozitif evre, insanlığın
geldiği son aşamadır ve bu aşamada insanlığa hâkim olup yön verecek ana unsur bilim ve bilimsel bilgi
olacaktır.

İslam’ın Pozitivizme Bakışı

Geçmişten günümüze insanlığın hep inanıyor olması ve bilimsel gelişmelerin iddialara rağmen inanma ihtiyacını ortadan
kaldıramaması, pozitivizmin gelecek öngörülerini iptal etmiştir. Özellikle 19. yüzyılda nispeten etkili olsa da 20. yüzyılla birlik-
te dinin bir ihtiyaç olmaktan çıkması şöyle dursun, iki büyük savaştan sonra insanlık açısından daha büyük bir ihtiyaç olarak
belirmesi, pozitivizm yaklaşımının iflası olarak da değerlendirebilir.

Zaten pozitivizmin geçmişe dair tespitleri de bilimsel gerçeklere değil, masa başında üretilen bazı teorilere ve insanlık
tarihine ilişkin kasıtlı okumalara dayanmaktadır. Öngördüğü şekilde dinleri ve metafizik yaklaşımları kendince tarihin çöp se-
petine atmak isteyen pozitivizmin kendisi yaklaşık yüzyıl içinde bir görüş olarak geçersiz ve tutarsız görülmüş, hem geçmişe
dair tespitleri hem de geleceğe yönelik öngörüleri iflas etmiştir.

T TARTIŞALIM

Din-bilim ilişkisini araştırınız. Dinin bilime ve gelişmeye engel oluştur-
duğu iddiasıyla, bilimin inancı ve dinleri reddetmeye götürdüğü anlayışını
tartışınız.

78