Page 8 - İslam Tarihi 5. Ünite

Şehrin etrafına hendekler kazdırarak Mansur’un ordusuna karşı direnmeye çalıştıysa da bunda başarılı
olamadı. Savaşın sonunda Nefsüzzekiyye başta olmak üzere Abbasilere karşı ayaklanmaya katılan ve des-
tek olanlar öldürüldü. Nefsüzzekiyye’nin öldürüldüğünü haber alan kardeşi İbrahim de Basra’da ayaklan-
dı. Kûfe’ye doğru ilerleyişini sürdüren İbrahim, Abbasi ordusu ile karşılaştı. Çarpışmalar sonucunda İbra-
him’in de bertaraf edilmesiyle henüz kuruluş aşamasında Abbasi hilafetini tehdit eden ayaklanmalardan
birisi olan bu Şiî isyanı bastırılabilmiştir.
17
Ali evladına mensup olanların Abbasilere karşı önemli isyanlarından birisi de Hâdî Dönemi’nde gerçek-
leşmiştir. Hz. Hasan’ın torunlarından Hüseyin b. Ali, Medine Valisi’nin haksız uygulamalarını öne sürerek
Mescid-i Nebi’de halktan biat almış daha sonra Mekke’ye ilerleyerek burayı zapt etmiştir. Halifenin gön-
derdiği ordu ile isyancılar arasında 786’da Mekke yakınlarındaki Fah Vadisi’nde meydana gelen savaşta
Hüseyin b. Ali ve birçok taraftarı öldürülmüştür. Şiîler tarafından Kerbelâ’dan sonra en acıklı olay kabul
edilen “Yevmü Fah” aynı zamanda bir matem günü sayılmıştır. 18
Mühtedî Dönemi’nde Abbasilerin karşılaştığı en büyük isyan kendisinin Hz. Ali’nin soyundan geldiğini
iddia eden Ali b. Muhammed tarafından başlatılan Zencî İsyanı’dır. Basra ve çevresinde etkili olan isyan
zor koşullarda çalışan zenci kölelerin katılmasıyla on yıl içerisinde yayılmış, üzerlerine gönderilen ordu-
ları mağlup ederek Bağdat’ı tehdit etmeye başlamıştır. Zencî hareketi kendi adına para bastırıp bağım-
sız bir devlet gibi hareket etmiştir. Uzun yıllar süren isyan, liderleri Ali b. Muhammed’in öldürülmesiyle
sona ermiştir. Ancak bu isyan daha sonra aşırı Şiî İsmailî propagandisti olan Hamdan b. Karmat’a nis-
petle Karmatîler adı verilen daha tehlikeli bir
grubun ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır.
Karmatî hareketi Hamdan b. Karmat ile sınırlı
kalmamış, daha sonra çıkarılan bütün isyan-
lar da Karmatîlik olarak nitelendirilmiştir. Bu
hareket bölgede 5. yüzyılın ortalarına kadar
etkisini sürdürmüştür. 19
Emevilerin yıkılmasında pay sahibi olan
Hâriciler, Abbasileri de hilafet makamını
gasp etmekle suçluyorlardı. Kendileri bu-
nunla da kalmıyor, zalim olarak nitelen-
dirdikleri Abbasi halifelerine isyan etmeyi
inançlarının bir gereği kabul ediyorlardı. Bu
sebeple Horasan Valisi Ebu Müslim zama-
nında birçok Hârici’nin öldürülmesiyle so-
nuçlanan çatışmalar yaşanmıştı. Emevi ikti-
darının baskıcı koşullarında farklı bölgelere
dağılarak taraftar toplayan Hâriciler Abbasi
yönetimine karşı isyanlar çıkardılar. Özellik-
le Mansur’un halifelik yılları; Cezîre, Yemen,
Bahreyn, Horasan ve Kûfe gibi ülkenin pek
çok bölgesinde çıkan Hârici ayaklanmalarını
bastırmakla geçmiştir.
Görsel 5.4 Kendileri gibi inanmayanların mal ve
Stratejik bölgelere inşa edilen ribatlardan biri canlarını helal gören Hârici çeteleri, Abbasi
ordularına karşı küçük birliklerle saldırılar
düzenlemişler, bunda da büyük ölçüde başarılı olmuşlardır. Hâriciler hareketin lideri öldürülünce isyanı
sona erdirmekle birlikte yeni bir lider etrafında tekrar toplanabilmişlerdir.
Mülebbed b. Harmele’nin liderlik yaptığı isyan, Abbasilere karşı başlatılan ilk ve en tehlikeli ayaklanma
özelliği taşımaktadır. İsyanın sürdüğü altı ay boyunca Hâriciler, üzerlerine gönderilen Abbasi ordularını art
arda yenmeyi başarmışlardır. Güçlükle bastırılabilen bu isyan diğer Hârici ayaklanmalarının da habercisi
olmuş, işin vahametini fark eden Mansur daha fazla tedbir alma ihtiyacı duymuştur. 20
17 bk. İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, C 5, s. 142-171.
18 bk. İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, C 5, s. 265-268.
19 Hakkı Dursun Yıldız, “Abbâsîler”, DİA, C 1, s. 35-36.
20 Belâzürî, Ensâb, C 4, s. 335-337.

92