Page 4 - İslam Tarihi 5. Ünite

Abbasi ihtilalini gerçekleştiren Ebu Müslim, Horasan’daki Emevi kuvvetlerini etkisiz hâle getirerek
Merv’i ve bölgenin diğer önemli şehirlerini sırasıyla ele geçirdi. Emevilerin Horasan Valisi Nasr b. Seyyar,
hem Halife hem de Irak Valisi’nden yardım istese de bölgeye sevk edilen birlikler, Abbasi kuvvetlerine mağ-
lup olmaktan kurtulamadılar. Batı istikametinde ilerleyişini sürdüren Abbasi ordusu, Irak Valisi İbn Hübey-
re’yi de etkisiz hâle getirerek 749 yılında Kûfe’yi ele geçirdi. Hz. Peygamber ailesinin veziri sıfatıyla faaliyet
gösteren Ebu Seleme de gizlendiği yerden çıkarak şehrin idaresini devraldı. Diğer taraftan Abbasoğulları
İmam İbrahim’in, Emevi Halifesi Mervan tarafından hapsedilmesi üzerine kardeşi Ebu’l-Abbas es-Seffah’ı
hareketin yeni lideri olarak tayin etmiş, hanedan mensuplarını Kûfe’ye doğru yola çıkarmışlardı. Ancak
Seffah ve ailesi şehirde pek de iyi karşılanmadı. Zira Ebu Seleme, iktidarı Abbasilerden ziyade Ali evladına
teslim etmek düşüncesindeydi. Bu yüzden Abbasilerin Kûfe’deki varlığını bir süre gizli tutarak Ali evladı
adına zaman kazanmak istedi. Ancak Ebu Seleme’nin hilafeti Alioğullarına bırakma teşebbüsleri neticesiz
kaldı. Diğer taraftan Horasanlılar bu oyalama taktiğini fark edip bir emrivaki ile Seffah’ı halife ilan ettiler.
Sonuçta Ebu Seleme, Abbasoğulları adına seçilen halifeye biat etmek zorunda kaldı. 4
Seffah’ın 749 yılında Kûfe’de halife ilan edilmesiyle iktidara gelen Abbasiler, Emevi hâkimiyetindeki Şam
bölgesine yöneldiler. 750 yılında Büyük Zap Nehri kıyısında gerçekleşen savaşta Abbasi ordusu Emevileri
ağır bir yenilgiye uğrattı. Mağlubiyet sonucunda Başkent Harran’a çekilen Mervan, burada da tutunama-
yacağını anlayınca önce Dımaşk’a ardından da Ürdün’e gitti. Ancak Abbasi takibinden kurtulamadı. Niha-
yetinde Mısır’da Abbasi kuvvetleri tarafından
öldürüldü. Böylece Emevi Devleti tamamen
ortadan kaldırılmış oldu. 5
MUHAKEME 2. Abbasi Yönetiminde Mevali Ağırlığı
Emevi Devleti’nin yıkılmasının sebepleri
arasında yer alan Abbasi ihtilali mevali tara-
Abbasilerin iktidarı ele geçirmesinde pay sahibi olan fından desteklenmiştir. Zira Abbasi davetçile-
mevali bu dönemde önemli haklar kazanmış bunun rinin faaliyetleri, en çok mevalinin etkili oldu-
yanı sıra yüksek idari mevkiler elde etmiştir. Zaman ğu bölgelerde taraftar bulmuş, sonuçta ihtilal
içerisinde siyasi ve sosyal açıdan öne çıkmış ve bu başarıya ulaşmıştır. Davetin ehl-i beyt adına
statüsünü de uzun süre devam ettirmiştir. Arapların yürütülmesi, Müslümanlar arasında eşitliğe
üstünlüğü düşüncesi karşısında ilk önceleri Müslü- vurgu yapması, yönetimde Kur’an ve sünnete
manların eşitliği ilkesini savunan mevali daha sonra bu uygunluğu esas alması gibi hususlar mevali
yaklaşımını Arap olmayanların Araplara üstünlüğü id- arasında karşılık bulmuş; onların Abbasi olu-
diasıyla değiştirerek Şuubiyye hareketini başlatmıştır. şumu içerisinde yer almalarına, harekette et-
kili rol üstlenmelerine sebep olmuştur. Öyle ki
(İsmail Yiğit, “Mevâlî”, DİA, C 29, s. 426.) Kûfe’de davetin liderliğini yürüten ve devletin
kuruluşundan sonra vezirlik yaptığı için “Âl-i
Mevali politikalarında Emevilerin aksine bir tutum Muhammed’in veziri” olarak anılan Ebu Sele-
izlemiş olmalarına rağmen Şuubiyye hareketinin me ile Abbasi hareketinin Horasan’da başarı-
özellikle Abbasiler Devri’nde görünür olmasını ya ulaşmasını temin eden Ebu Müslim el-Ho-
değerlendiriniz. rasanî, Abbasi davetini ihtilale taşıyan önemli
isimler olmuştur. 6
Mevalinin destek verdiği Abbasi ih-
tilali, İranlı unsurun yoğun olduğu Ho-
rasan bölgesinde başlamış olsa da ha-
reketi başarıya ulaştıran esas güç muhtelif menfaat gruplarının ittifakı olmuştur. Emevi aleyhtarı
grupları bünyesinde toplamayı başaran Abbasiler, elde ettikleri devletin meşruiyet temellerini dinî
motifler üzerine oturtarak Emevilerden farklı olduklarını ortaya koymaya özen göstermişlerdir. Özel-
likle Emevilerin temsil ettiği “mülk devlet” yerine dine dayalı devlet fikrini öne çıkaracak uygulama-
ları esas almışlardır. Abbasilerin hilafet merkezi olarak Suriye yerine Irak’ı tercih etmeleri ise Emevi-
lerin en büyük destekçisi konumundaki Suriye Araplarının nüfuzunu azaltmakla kalmamış, Arap ve
mevali arasındaki mevcut farkları da ortadan kaldırmıştır. Nitekim Abbasi ihtilali sürecinde oynadık-
ları role nispetle Horasanlılar devletin yüksek mevkilerinde görevler üstlenerek idarede mevalinin
4 Taberî, Tarih, C 7, s. 377-424.
5 Taberî, Tarih, C 7, s. 432-441.
6 Adnan Demircan, Arap-Mevali İlişkisi, s. 179-180.

88