Page 7 - İslam Tarihi 5. Ünite

5. Ünite
5. Ünite
Harun Reşid’den sonra tahta çıkan Emin’in,
kardeşi Me’mun’u veliahtlıktan azletmesin-
den sonra iki tarafın orduları karşı karşıya TEFEKKÜR
gelmiştir. Halife’nin öldürülmesiyle sonuçla-
nan bu kargaşa ortamında Bağdat harabeye
dönmüş, çatışmalar sonucunda her iki taraf-
tan birçok kişi ölmüştür. Emin’in yanında yer Başta Araplar, İranlılar ve Türkler olmak üzere
alan bazı isimler daha sonra Me’mun’a baş- farklı millet ve mezhepten insanın yaşadığı Ab-
kaldırmış, uzun süre devlet bu isyanlar sebe- basi toprakları zaman zaman çatışma ve ayak-
biyle kan kaybetmeye devam etmiştir. 14 lanmalara sahne olmuştur. Bu nedenle Abbasi
Farklı din ve mezheplerin yayılıp geliştiği tarihi biraz da siyasi, iktisadi ve dinî sebeplerle
Horasan, Emevilerde olduğu gibi Abbasiler ortaya çıkan isyanların tarihi olarak nitelendiri-
Dönemi’nde de muhaliflerin merkezi olmuş- lebilir.
tur. Ebu Müslim’in bastırdığı ayaklanmalarla
Horasan ve doğu eyaletlerinde nüfuzunu iyi- Abbasilerin karşılaştığı iç sorunların sebep-
ce güçlendirmesi, Abbasi hanedanını tedir- lerini toplum yapısını da göz önüne alarak
gin etmiştir. 755’te Mansur’un, Ebu Müslim’i yorumlayınız.
öldürtmesi üzerine birçok grup onun intika-
mını almak için isyan etmiştir. Nitekim Man-
sur’un yirmi yıllık hilafeti süresince isyansız
geçen bir yıl olmamıştır.
15
Abbasi Dönemi’nde görülen iç sorunlardan birisi de saray kadınlarının zaman zaman devlet işleri-
ne müdahale etmeleriyle ortaya çıkmıştır. Nitekim Mehdî Dönemi’nde siyasetin güçlü simalarından
biri hâline gelen ve iki oğlu da halife olan Hayzüran bu kadınlardan biridir. Hilafete geçen oğlu Hâdî
ile siyasi rekabete giren Hayzüran, hâkim görüşe göre kurduğu tuzak ile onu öldürtmüş, diğer oğlu
Harun Reşid’i halife seçtirmiştir. Harun Reşid’in eşi Zübeyde de oğlu Emin’in veliaht tayin ettirilme-
si, Bermekî ailesinin iktidardan uzaklaştırılması gibi önemli siyasi kararlarda etkili olmuştur. Abbasi
idaresini yönlendiren nüfuzlu kadınlardan bir diğeri de Ümmü’l-Muktedir ismiyle bilinen Seyyide Şa-
ğab’dı. On üç yaşındaki oğlu Muktedir’in halife
olması üzerine en üst düzey atama ve azilleri
gerçekleştiren Seyyide Şağab, ülkenin idare-
sini bütünüyle eline almıştır. Ancak bir grup
ordu mensubu başta Halife’nin annesi olmak
üzere saray kadınlarının devlet işlerine karış-
masından rahatsızlık duymaya başlamış, Hali-
fe’nin azledilmesine kadar varan bazı eylemler
gerçekleştirmişlerdir. 16
4.1. Yönetim Karşıtı Dinî ve Siyasi Hareketler
Emevi Devleti’ne karşı ilk muhalefet hare-
ketini başlatan Şiîlerin Abbasilere destek ver-
mesiyle ihtilal başarıya ulaşmıştı. Ancak Abba-
siler iktidarlarını ittifak yaptıkları hiçbir grupla
paylaşmaya yanaşmayınca birçok isyanın da
fitilini ateşlemiş oldular. Görsel 5.3
Abbasi Halifesi Mansur, ayaklanma ihti- Abbasi Dönemi yapılarından Ühaydır Sarayı
malini göz önüne alarak Ali evladına yönelik
baskılarını artırmıştı. Hz. Hasan’ın soyundan gelen ve Ali evladının lideri konumunda olan Muham-
med en-Nefsüzzekiyye ve kardeşi İbrahim bu süreçte gizlenip sık sık yer değiştirerek Halife’nin taki-
binden kurtulma yoluna gittiler. Ali evladından birçok kişinin Kûfe’de hapsedilmesi üzerine Nefsüz-
zekiyye hazırlıklarını tamamlayamamış olmasına rağmen Medine’de halktan biat alarak isyan etti.
14 bk. İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, C 5, s. 102-104; Süyûtî, Târîhu’l-Hulefâ, s. 236-249.
15 bk. Belâzürî, Ensâb, C 4, s. 267-278.
16 Mustafa Hizmetli, “Abbasiler Döneminde Kadının Siyasetteki Rolü”, 3. Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve
Toplum Kongresi, s. 1244; Abdülkerim Özaydın, “Ümmü’l-Muktedir”, DİA, C 42, s. 326-327.

91