Page 9 - İslam Tarihi 5. Ünite

5. Ünite
5. Ünite
Abbasiler Dönemi’nde Hâricileri kontrol
altında tutma amacıyla ribatlar inşa edil-
miş, askerî birlikler kurulmuştur. Hâricilerle MUHAKEME
mücadele hususunda zaman zaman dev-
rin âlimlerinin görüşlerine başvurulmuştur.
Abbasi halifelerinin Hârici isyanlarına karşı Harici ve Şiîlerin hilafet meselesi sebebiyle çıkar-
azim ve sabırla yürüttüğü faaliyetler sonuç dığı isyanların Abbasi Devleti açısından sonuçla-
vermiş, bölgede Hârici tehlikesi zamanla rını değerlendiriniz.
azalmış ancak devlet ekonomik ve askerî
açıdan yıpranmıştır. Hâriciler ise Kuzey Afri-
ka’da kurdukları birkaç küçük devlet dışında
amaçlarına ulaşamamıştır. 21
4.2. İslam Karşıtı Dinî ve Siyasi Hareketler
Ebu Müslim’in ölümünden sonra onun neslinden geldiğini iddia eden bazı muhalif gruplar birçok
isyan ve karışıklık çıkarmışlardır. Bu isyanların bir kısmı Ebu Müslim’in imametine hatta ilah olduğuna
dair İslam karşıtı fikirlerle taraftar toplamışlardı. Ebu Müslim’in öldürülmesini bahane ederek ortaya
çıkan bu isyanların temelinde Mecûsîlik, Mazdekizm ve Maniheizm gibi İslam öncesinde İran bölge-
sinde yayılmış olan bazı inanışlar vardı. Eski İran krallığını ve dinlerini yeniden kurmayı amaçlayan bu
isyanların başında ise Sünbaz ve İshak et-Türk’ün isyanları gelmektedir.
Sünbaz, İslam’ı hedef göstererek Mecûsîlerin desteğini kazanmış, ekonomik ve siyasi beklentileri
karşılanmayan binlerce insanı yanına çekebilmiştir. İshak et-Türk ise Ebu Müslim’in Zerdüşt tarafın-
dan gönderilen bir peygamber olduğunu, Zerdüştlüğü ihya etmek ve adaleti gerçekleştirmek için geri
döneceğini iddia ediyordu. Bu iki hareket, liderlerinin öldürülmesiyle bastırılmıştır. 22
İslam karşıtı bir başka oluşum; Mansur’u ilah, Ebu Müslim’i ise onun peygamberi kabul eden Râ-
vendiyye hareketidir. Ancak Mansur’un bu hareketin elebaşlarını cezalandırması üzerine ona karşı
da ayaklanmışlardır. Diğer taraftan Halife halkın desteğini alarak bu tehlikeyi bertaraf etmeyi başar-
mıştır. Peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan bir başka muhalif ise Mukanna el-Horasanî’dir. Halife
23
Mehdî Dönemi’nde kendisinin ilah olduğunu iddia eden Mukanna, Horasan bölgesine gönderdiği el-
çileriyle birçok taraftar kazanmaya muvaffak
olmuştur. Abbasilere muhalif bazı grupların
desteğini de alan isyan, on dört yıl boyun-
ca Abbasileri meşgul etmiştir. Mukanna’ın TETKİK
görüşleri; Zerdüştlük, Maniheizm ve Mazde-
kizm gibi İslam akidesine aykırı görüşlerin bir
karışımı olarak dikkat çekmiştir. 24 Abbasiler Dönemi’nde görülen İslam karşıtı is-
Abbasiler Dönemi’nde ortaya çıkan is- yanların nedenlerini araştırınız.
yanlar içinde en tehlikelisi büyük bir alana
yayılması ve geniş kitleler tarafından des-
teklenmesi bakımından Bâbek İsyanı olmuş-
tur. İsyanın merkezi Azerbaycan bölgesiydi.
Me’mun Dönemi’nde gönderilen ordular
Bâbek tarafından mağlup edilmiş, daha sonra isyan yayılarak Bağdat’ı tehdit etmeye başlamıştı. Yir-
mi yıl kadar süren isyan Mu’tasım’ın görevlendirdiği Türk komutan Afşin tarafından bastırılmış ve
yakalanan Bâbek idam edilmiştir.
Yıkıcı etkileri uzun süren bir başka isyan hareketi zındık adı verilen grupların sebep oldukları şiddet
eylemleridir. İnkârlarını gizleyen bu kimselerin hedefleri gerçekte eski İran dinleri olan Maniheizm,
Mazdekizm ve Mecûsîliği ihya etmek ve Abbasi hanedanının yerine Farslıların geçmesini sağlamaktı.
Mehdî, Divanü’z-Zenâdıka adıyla bir müessese kurmuş ayrıca onların bâtıl görüşlerine reddiyeler
yazdırarak zındıklarla mücadelede büyük başarı sağlamıştır. 25
21 Cem Zorlu, “Abbâsî Devleti’ne Karşı İlk Silahlı Hareketler”, Marife, S 1, s. 95-127.
22 bk. İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, C 5, s. 113-115.
23 bk. Cem Zorlu, Abbasilere Yönelik Dinî ve Siyasî İsyanlar, s. 123-159.
24 Mustafa Öz, “Mukanna el-Horasânî”, DİA, C 31, s. 124-125.
25 bk. Süyûtî, Târihu’l-Hulefâ, s. 314, 317.

93