Page 42 - İslam Ahlâkı 2. Ünite

2. ÜNİTE AHLAKİ TUTUM VE DAVRANIŞLAR

2.3. Gıybet ve Koğuculuk

Gıybet; bir kimsenin aleyhinde incitici, kü-
“İnsan hiçbir söz söylemez ki onun çültücü ve alay ifade eden sözler sarf etmektir.
yanında (yaptıklarını) gözetleyen Gıybet, insanların birbirini çekiştirmesi, kötü söz-
(ve kaydeden) hazır bir melek lerle anmasıdır. Gıybetin sebepleri kin ve öfke,
176
bulunmasın.” kibir ve kıskançlık vb. olup gıybetten kurtulmak
(Kaf suresi, 18. ayet)
için bu sebeplerin ortadan kaldırılması gerek-
mektedir.

İslam, gıybet etmeyi yasaklamış; bu çirkin fiili, kişinin ölü kardeşinin etini yemesine ben-
zetmiştir: “Ey iman edenler! Zannın birçoğundan sakının. Çünkü zannın bir kısmı gü-
nahtır. Birbirinizin kusurlarını ve mahremiyetlerini araştırmayın. Birbirinizin gıybetini
yapmayın. Herhangi biriniz, ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan
tiksindiniz! Allah’a karşı gelmekten sakının. Şüphesiz Allah tövbeyi çok kabul edendir,
çok merhamet edendir.” 177

İslam’da, temel insan haklarından olan insan onurunun ve kişiliğinin dokunulmazlığı
ilkesine büyük önem verilmiştir. Buna göre bir kimsenin gıyabında gerek onun şahsıyla
gerekse çocukları, ebeveyni ve diğer yakınlarıyla ilgili maddi ve manevi kusurlarından söz
edilmesi gıybet sayılmıştır. Ayrıca gıybetin sözle olduğu gibi yazı, ima, işaretle ve taklit gibi
davranışlarla olabileceği de belirtilmiştir. Bu tür söz ve hareketlerin gerçeği ifade etmesi,
onun gıybet olma niteliğini değiştirmez. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v) bu konuya dair hadi-
sinde bir kişiyi kendisinde bulunan kusurlarla anmanın gıybet olduğunu, kendisinde bulun-
mayan bir kusuru ona isnat ederek aleyhinde konuşmanın ise iftira olduğunu bildirmiştir:
“Gıybet; Müslüman kardeşini hoşlanmadığı şeylerle arkasından çekiştirmendir. Eğer söylediğin
onda varsa gıybetini yapmış oldun. Eğer söylediğin onda yoksa bir de bühtanda (iftirada) bu-
lundun, demektir.” 178

Gıybet; insan onurunu zedeleyen, toplumda dargınlık ve düşmanlıklara yol açan bir
davranıştır. Ancak bir söz veya hareketin gıybet sayılıp sayılmaması, konuşanın niyetiyle
yakından ilgilidir. Kişi, herhangi bir kötü niyet taşımadan, bir yanlışı düzeltmek maksadıyla
bir konuşursa gıybet sayılmaz. Aynı şekilde belli bir kişi veya zümrenin şeref ve haysiyetini
rencide etmeden genel olarak insanların kötülüğünden söz etmek de gıybet değildir.

“Mal toplayan ve onu durmadan
sayan, insanları arkadan çekiştiren, kaş göz
işaretiyle alay eden her kişinin vay hâline!”
(Hümeze suresi, 1-2. ayetler.)

176 Dini Terimler Sözlüğü, s. 106.
177 Hucûrat suresi, 12. ayet.
178 Müslim, Birr, 70; Tirmizî, Birr, 23.
58