Page 9 - İslam Kültür ve Medeniyeti 6. Ünite

VI. ÜNİTE
İslam Kültür ve Medeniyeti’nde ŞEHİR

İslam şehri mana ve maddenin birlikteliğini yansıtır. Şehrin fiziki yapısında yer alan camiler,
mezarlıklar, sebiller, hamamlar, çeşmeler, evler ve sokaklar, Müslümanların dinî hayatı gözetile-
rek oluşturulur. Şehrin yol sistemi, insanların öncelikle camiye sonra idare, eğitim ve sağlık gibi
kurumlara kolayca ulaşmasını sağlayacak şekilde planlanmıştır. İslam şehrinde hayatın akışını iba-
detlerin yapılma süreçleri düzenler. Günlük işler sabah ve akşam namazı vakitleri arasında bitirilir.

Şehrin mimari yapılanmasında mütevâzılık esastır. İslam şehirlerinin fiziki ve fonksiyonel olu-
şum ve gelişiminde belirleyici olan esaslar, yaradılışın icaplarına uygun tercihlerdir. Tabiata uyum
esastır. Tüm yapılar Allah’ın (c.c.) kudretini ve tekliğini hatırlatacak bir bilinçle inşa edilir. İhtişamlı
yapılar, şehrin merkezî yapısı olan camilerdir. Yüksek binaların yapılmasına, kibir sebebi olduğu,
dünyada kalıcılığı çağrıştırdığı endişesiyle hoş bakılmaz. Şehirde heykel, anıt ve benzeri unsurların
bulunmasından kaçınılır. Türbeler, ziyaret mekânları, sanat ve mimari özellikleriyle şehrin önemli
unsurları arasında yer alır.

Müslümanların şehircilik anlayışı ve tecrübesiyle oluşan bir şehrin fiziki yapısında genel olarak
aşağıdaki unsurlar yer almıştır:

Dinî merkez: Mabet, İslam şehrinin merkezidir. Kâbe bunun en belirgin örneğidir. Hz. Peygam-
ber’in (s.a.v.) Mescid-i Nebi’yi inşa etmesiyle birlikte mabet sonraki dönemlerde de şehrin mer-
kezî yapısı olmuştur. Camiler, mimari olarak şehre İslamî görünüm kazandırır ve şehrin kimliğini
belirler. İstanbul’da Süleymaniye, Edirne’de Selimiye ve Bursa’da Ulu Cami bu şehirlerin kimliğiyle
bütünleşmiştir.

Fethedilen veya yeni kurulan şehirlerde de ilk olarak mabet inşa edilmiştir. Şehirlerin cami
etrafındaki konumu, şehrin askerî, ticari veya coğrafi niteliğine bağlı olarak farklılıklar göstermiştir.

Ekonomik merkez/çarşı/pazar:
İslam şehirlerinde çarşı, Hz. Pey-
gamber’in (s.a.v.) Medine’de yerini
bizzat tespit etmesi örnek alınarak
merkezdeki caminin hemen yakınında
kurulmuştur. Ticaret, dünya ve ahiret
kazancının bir arada yürütülmesi ve
ibadetin bir parçası sayıldığından çarşı
ve cami bir aradadır.

Çarşılar, İslam şehrinin büyümesine
katkı yapmış, zenginliğin ve gelişmişli-
ğin göstergesi olmuştur. Şehir halkının Geleneksel çarşının temsilî resmi.
refahını, ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde; kâğıtçılar-kitapçılar, ipekçiler, dokumacılar, sarraflar, de-
mirciler, sebze-meyveciler, sirkeciler, evcil hayvan satıcıları ve tatlıcılar adıyla çok sayıda çarşı ku-
rulmuştur. Çarşı, günün belli vakitlerinde İslam şehrinin en hareketli ortamıdır. Kıyafetleri, dilleri,
mezhepleri hatta renkleri farklı her çeşit insan, çarşının unsurudur.

111