Page 10 - İslam Kültür ve Medeniyeti 6. Ünite

VI. ÜNİTE
İslam Kültür ve Medeniyeti’nde ŞEHİR

Yönetim merkezi: Hz. Peygamber (s.a.v.), şehrin düzenini sağlamak ve dış temasları gerçek-
leştirmek için Mescid-i Nebi’yi yönetim merkezi olarak da kullanmıştır. Elçi göndermek ve kabul
etmek, savaşa ve barışa karar vermek bunlar arasındadır. İslam şehrinde yönetim merkezindeki
yapılar, saraylar dâhil olmak üzere şehrin hâkim fiziki unsurudur. İdari yapılar mimari ve estetik
yönden camilere göre daha mütevazıdır.

Mahalle: İslam ülkelerinin çoğunda aynı isimle anılan mahalle, şehrin çekirdeği ve temel bi-
rimidir. İslam şehrinin küçük bir modelidir. Mahalle, aynı mescitte ibadet edenlerin ikamet ettiği
yerleşim birimidir.

İlk İslam şehirlerinde her kabile için ayrı mahalleler oluşturulmuştur. Bu yaklaşım İslamiyet’i
benimseyen devletler zamanında din ve mezhep ayırımına göre mahallelerin kurulması şeklinde
devam etmiş; içinde mescit bulunan mahalle Müslümanlara, sinagog bulunan mahalle ise Yahu-
dilere ait sayılmıştır. Osmanlı’da Anadolu ve Rumeli’de Müslümanlar ile gayri müslimlerin barış
içinde bir arada yaşadığı mahalleler vardır.

Osmanlı şehrinde mahalleli-
nin hayatı cami, mektep, ev, sokak,
çeşme, meydan ve mezarlık gibi
unsurlar arasında cereyan eder.
Burada mekânla kültür iç içedir.
Her mahallenin merkezinde cami
yer alır. Bir mahallenin merkezinde
yer alan mescit/cami bazen o ma-
hallenin adı olmuştur. Erzurum’da
Murad Paşa Mahallesi adını Erzu-
rum Beylerbeyi Murad Paşa tara-
fından yaptırılan camiden, İstan-
bul’daki Ayasofya Mahallesi adını
Ayasofya Camii’nden, Bursa’daki
Nalbantoğlu Mahallesi adını Yıldı-
rım Bayezid’in nalbantbaşı tarafın- Osmanlı mahalle, cami, çeşme ve ahalisiyle bir bütünlük arz eder. (Temsilî resim)
dan yaptırılan camiden almıştır.

YORUMLAYALIM

“Mahallenin yöneticisi Padişah beratıyla göreve başlayan imamdır. Şehirde insan ilişkilerinin en samimi
ve sıcak olduğu ortam burasıdır. Bir Osmanlı mahallesinde imamla birlikte bekçi, berber, bakkal, eşraf
hatta deli ve kabadayı mahallenin insan mozayiğini oluşturur. Genellikle birbirini tanıyan mahalleli arasın-
daki ilişkilerin temelinde iyi komşuluk, dayanışma, birbirine karşı sorumluluk, ilişkilerde kontrollü olmak,
adab-ı muaşerete uymak, İslam ahlakına uygun davranmak, dinî vecibeleri yerine getirmeye dikkat etmek
gibi ilkeler yatmaktaydı.”
Köksal Alver, “Mahalleye Giriş,” s. 144-148.

 Eski mahalle kültürünü günümüz şehir hayatı açısından değerlendiriniz.

112