Page 10 - İslam Kültür ve Medeniyeti 4. Ünite

IV. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE İLİM

Bilimsel Metodolojinin Doğuşu

İslam âlimleri, ilimleri tasnif ederek metotoloji ge-
liştirmeye önem vermişlerdir. Ihsau’l-Ulum adı verilen
bu çalışmalara farklı ilim dallarından bir çok âlim katkı-
da bulunmuştur. Farabi’nin Ihsau’l-Ulum adlı eserinde
belirtilen ilimlerin tasnifindeki amaçlar şunlardır:

• İlimlerin sınırlarını birbirinden ayırmak
• Alanlar arasındaki ilişkileri belirlemek
• Farklı ilimlere ait birikimleri konularına göre
değerlendirmek
• Eğitim sisteminin ana müfredatını oluşturmak

İslam Medeniyeti’nde ilimler disipline biçimde tas-
nif edilmîş ve standartlaşması sağlanmıştır. Bunların
başında ilk kez ilmü’l-heyet veya ilmü’l-felek diye anılan
astronomi ile ulumu’r-riyaziyye olarak bilinen matema-
tik bilimleri gelir. Ancak ilmü’l-heyet, ilm-ü ahkâm en-nu-
cūm olarak adlandırılan astrolojiden ayırt edilmiştir.
25
Heyet ilmî (Astronomi) alanında Müslümanlar tarafından
özgün araştırmalar ortaya konmuştur. (Temsilî Minyatür)

KARŞILAŞTIRALIM

“664/1265 yılında Bağdat Rasathanesi’nde Nasıreddin-i Tusi yönetiminde özel bir kâğıt hamurundan
mamul bir küre üzerine dünya haritası yapılmıştır. Buna, Sung Lien (1310-1381) tarafından oluşturul-
muş Yün Hanedanı’nın salnamelerindeki bir haber tam olarak uymaktadır. Bu haberde Batı’dan (yani
orta Asya’dan) Çin’e getirilmîş bir aletten bahsedilmektedir. Bu haberde 1267 yılında (yani Nasıreddin-i
Tusi’nin ölümünden 7 yıl önce) Cemaleddin adında birisi tarafından Moğol hükümdarı Kubilay Han’a
verilen 6 astronomik araç ve bir yeryüzü küresi tanıtılmaktadır. Bu yeryüzü küresinin ahşaptan olduğu,
yedi denizin yeşil, üç kara parçasının ise ırmakları, gölleri vs. açık renkli (beyaz) olarak resmedildiği bildi-
rilmektedir. Bölge büyüklüklerinin ve bütün yolların uzunluklarının hesaplanabilmesi için küçük kareler
(enlem ve boylam daireleri) çizilmiştir.”
Fuat Sezgin, İslamda Bilim ve Teknik, C 2, s.3.

 Enlem ve boylamlarla elde edilen koordinat sistemi, dolayısıyla mesafeler arasındaki zaman
farkı hesaplamaları, denizlerde yolculuk gibi gelişmelerin sağladığı ilmî seviyeyi dikkate alarak “ilerle-
mecilik” ve “geri kalmışlık” kavramlarını tartışınız.

25 Fuat Sezgin, İslamda Bilim ve Teknik, C 2, s. 3.

70