Page 17 - İslam Kültür ve Medeniyeti 3. Ünite

III. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

İslam Medeniyeti, çevreci bir niteliğe sahiptir. Kur’an’da, insanın yaşadığı çevrenin güzel-
likleri tasvir edilmiş ve bunlar, cennetin güzelliklerine benzetilmiştir . Hz. Peygamber (s.a.v) de
66
temizlik, ağaç dikme, yeşillendirme, bitki ve hayvanların korunması gibi hususlarda sözleri ve
davranışlarıyla ümmetine örnek olmuştur. Mekke ve Medine çevresinin harem ilan edilmesi,
67
dünyadaki ilk sit alanı uygulaması kabul edilir.

BİLGİ NOTU

Kanuni, gönderdiği bir emirnamede Edirne şehrinin temiz tutulmasını istemektedir: “Ev ve dükkânla-
rın çevreleri temiz tutulsun. Hamam ve han gibi umuma ait yerlerin temizliğine dikkat edilsin. Esnaf atık
maddeleri şehir dışındaki boş yerlere taşısın. Evlerde çamaşır-bulaşık yıkandığında sabunlu sular sokakla-
ra akıtılmasın. At arabacıları, sokaklara pisleyen atlarının pisliklerini kendileri temizlesin!
Ahmet Akgündüz, Belgeler Gerçekleri Konuşuyor, s. 75–76.
İstanbul’da Kırkçeşme sularını Sarıyer ormanlarından uzun bir isale hattı ile İstanbul’a ileten Mimar
Sinan, boru hattının her iki tarafından 20’şer arşınlık bir mesafe içinde bina, mandıra ve ahır yapımını ve
gübre yığılmasını bir ferman ile yasaklattırmıştır.
Nevzat Kor, İzzet Öztürk, Mehmet Borat, “Çevre Kirlenmesinin Tarihi Gelişimi,” İnsan ve Çevre, s. 150.

İsraf ve Tüketim: İsraf; inanç, söz ve davranışlarda dinin, akıl veya örfün uygun gördüğü
ölçülerin dışına çıkmaktır. Mal veya imkânları meşru olmayan amaçlar için saçıp savurmak de-
mektir. İslamiyet “...Yiyiniz içiniz fakat israf etmeyiniz...” ayetiyle savurganlığı ve aç gözlülüğü
69
68
kesin olarak yasaklar. “İsraf etmeyerek kibir ve gurura kapılmayarak yiyiniz, içiniz, giyininiz ve ta-
sadduk ediniz.” mealindeki Hadis-i şerif, tüketim anlayışının çerçevesini çizer.
70
Beşerî ihtiyaçlar sınırlı, arzu ve ihtiraslar ise sı-
nırsızdır. Helaller insan ihtiyaçlarını karşılayacak ka-
dar geniştir. Kanaatkârlık ve tutumluluk, öğütlenen
temel bir ilkedir. Helal kabul edilen maddelerin ih-
tiyaçtan fazla tüketimi haram veya mekruh sayılır.
Gereksiz tüketim yapmak, nimetleri saçıp savurma
olarak görülür. Kişisel arzuların tatmini için yapılan
aşırı tüketim israftır. İslam insanların tutkularını
kamçılayan, toplumda kıskançlık doğuran, imkânla-
rı sınırlı olanların öfkesine ve sosyal huzursuzluklara İslamiyet, suyu aziz sayar.
yol açan lüks tüketimi yasaklar. 71

66 bk. Bakara suresi, 25. ayet.
67 bk. Buharî, el-Edebül-Müfred s. 168; Müslìm, Musâkât 10.
68 Cengiz Kallek, “İsraf,” DİA, C 23, s. 179.
69 A’raf suresi, 31 ayet.
70 Buhari, Libas 1.
71 bk. Buhârî, Nikah, 1, İman 16-29, Ezan 81, Rikak 18; Müslim; Ebu Davud, Salat 317.

54