Page 21 - İslam Kültür ve Medeniyeti 3. Ünite

III. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE SOSYAL VE EKONOMİK HAYAT

Beytülmal, tam olarak Hz. Ömer (r.a.) Dönem’i’nde kurumsallaşmıştır. Bu dönemde Bizans
ve İran’a karşı elde edilen zaferlerle sınırlar genişlemiş, refah seviyesi yükselmiştir. Cizye gelir-
lerinin artması hazineye önemli katkı yapmıştır. Ganimetlerden ihtiyaç sahiplerine maaş bağ-
lanmıştır.
80
Emeviler, İslamiyet’i Orta Asya’dan Atlas Okyanusu’na kadar olan geniş bir bölgeye yaymış-
tır. Ticaret yolları üzerinde gerçekleşen canlı ekonomik faaliyetler, yeni tarım alanlarına sahip
olunması, vergilerin düzenli toplanma zorunluluğu kurumlaşmayı geliştirmiştir. Bizans ve İran
paralarının yerine dinar ve dirhem denilen İslam paraları bastırılmıştır. 81

Abbasiler, kurdukları divanlarla ekonominin kurumsal yapısını geliştirmiştir. Mali işleri ida-
re etmek, vergileri toplamak ve dağıtmak için Divanü’l-Mal kurulmuştur. Hazine bu divana bağ-
lanmıştır. Arazi, zekât, gümrük gibi çok sayıda verginin toplanması için Divanü’l-Harac ve Diva-
nü’l-Ziya kurumları oluşturulmuştur. Abbasiler Dönem’i’nde Avrupalılar, Akdeniz’deki ekonomik
hâkimiyetlerini büyük ölçüde kaybetmiştir. Dünyadaki deniz ticareti Müslümanların kontrolüne
geçmiştir. Fetihler büyük miktarda servetin birikmesini sağlamıştır. Harun Reşid Dönem’i’nde
hazinede dokuz yüz milyon dirhemden fazla para olduğu nakledilmiştir .
82

Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde ekonomik kurumların gelişimi devam etmiştir. Sel-
çuklularda Divan-ı İstifa adıyla mali bir yönetim kurulu oluşturulmuştur. Osmanlılarda Hazine-i
Âmire adı verilen devlet hazinesinden ayrı olarak Padişah’ın şahsi hazinesi olan Ceb-i Hümayun
devlet giderlerinin karşılanmasında yedek bütçe amacıyla kullanılmıştır.
83
Ekonomilerin yalnızca kâr amacına, çıkar ilişkilerine, amansız bir rekabet ortamına, değer-
leri sıradanlaştıran tüketim anlayışına karşı İslam Kültür ve Medeniyetinin esasları ve kurumla-
rı, insanoğlu için çözüm yöntemini ortaya koymuştur.

YORUMLAYALIM

Aşırı tüketim kavramının çağrıştırdıklarını ve sonuçlarını yorumlayınız.

80 Ahmet Tabakoğlu, Türk İktisat Tarihi, s. 61.
81 Bu dönemde on dirhem gümüş para, yedi dinar altın paraya denk sayılmıştır.
82 Ramazan Şeşen, İslam Medeniyeti Tarihi, s. 137.
83 Gülfettin Çelik, “Karşılaştırmalı Ekonomik Sistemler Doktora Ders Notları”, İstanbul, 2015.

58