Page 10 - Kelam 3. Ünite

Eş’arîlik; Bâkıllânî (ö. 403/1013), Cüveynî (ö. 478/1085), Gazzâlî (ö. 505/1111), Fahreddin Râzî (ö. 606/1210), Beyzâvî
(ö. 685/1286), Teftâzânî (ö. 792/1390) ve Seyyid Şerif Cürcânî (ö. 816/1413) gibi âlimler sayesinde Ehl-i sünnet’in güçlü
bir ekolü olarak devam etmiştir. Eş’arîlik daha çok Mutezile’ye karşı tez olarak doğmuştur. Mutezile’yi reddetmek için aynı
yöntemi kullanan Eş’arî bilginler zamanla yoruma (tevil) daha çok yer vermişlerdir. Zaman zaman da kelamda yenilikler ve
değişiklikler yapmışlar, kelam ilmini felsefeyle rekabet edebilecek bir güce kavuşturmuşlardır. Eş’arîlik daha çok Mısır, Irak,
Suriye, Kuzey Afrika ve Endonezya’da yayılmıştır.
Eş’arîliğin bazı görüşleri:
✓ İman: Eş‘arî kelamcılarının çoğunluğuna göre iman Hz. Peygamber’i, vahiy yoluyla Allah’tan (c.c.) alıp tebliğ ettiği ve
bize kadar sağlam yöntemlerle ulaşan hususlarda kalben tasdik etmekten ibarettir. Eş‘arî başta olmak üzere Beyhakî
ve Beyzâvî gibi bazı âlimler ise kalpteki tasdikin dille ifade edilmesini de şart koşmuşlardır.
✓ Marifetullah (Allah’ın bilinmesi): Akıl hiçbir şeyi vacip kılamaz. Akıl, Allah’ı (c.c.) bulabilecek güçte bile olsa
Allah’ı (c.c.) bilmek dinen vaciptir. Aklen inanmayı zorunlu kılacak bir durum söz konusu değildir. Şeriattan, dinden
haberi olmayan insan, hiç bir şeyden sorumlu değildir.
✓ Nübüvvet (Peygamberlik): Nübüvvet için erkek olmak şart değildir. Kadın da peygamber olabilir.
✓ Güç Yetirilemeyen Şeyle Teklif: Allah’ın (c.c.) insanın gücünün dışında kalan bir şeyin yapılmasını emretmesi ve
kullarını bununla mükellef tutması caizdir. Ama böyle bir durum vaki olmamıştır.
✓ Şefaat: Şefaat haktır ve kıyamet günü gerçekleşecektir.
✓ Rü’yet (Allah’ın görülmesi): Yüce Allah’ın (c.c.) ahirette müminler tarafından gözle görülmesi mümkündür ve
görülecektir. 10

Eş‘ariyye’nin görüşlerine dair başlıca kaynaklar şüphe yok ki bu mezhebe mensup olan âlimlerce kaleme alınan
eserlerdir. Bununla birlikte sadece Eş‘ariyye’yi konu alan eserler de yazılmıştır. İbn Asâkir’in Tebyînü kezibi’l-müfterî,
Ebu Azbe’nin er-Ravżatü’l-behiyye, Şeyhülislâm Esad Efendi’nin Risâle fi’htilâfâti’l-Mâtürîdî ve’l-Eş’arî (İstanbul 1287) 11
bu eserlerden bir kısmıdır.

4.1.3. Maturidilik

Akaid konusunda Ebu Mansûr Muhammed
b. Mahmud el-Maturîdî’nin (ö. 333/944) görüş-
lerini benimseyenlerin oluşturduğu Ehl-i sünnet
mezhebine Maturîdiyye denilir.

İmam Maturîdî yaklaşık 852 yılında Özbe-
kistan’ın Semerkand şehrinin bir köyü olan Ma-
turid’de doğmuştur. Hayatı hakkında fazla bilgi
bulunmayan İmam Maturîdî’nin eserleri incelen-
diğinde onun kelam, mezhepler tarihi, fıkıh usulü
ve tefsir alanlarında otorite olduğu görülür. Ehl-i
sünnetin temel prensiplerini hem ayet ve hadis
hem de akli delillerle savunmuş olan Maturîdî
“‘...Rabbim! İlmimi arttır” de.’ (Tâhâ suresi, 114. ayet.) özellikle Mutezile ve Şia’nın görüşlerini reddet-
miştir. Hanefi mezhebine bağlı insanların bulun-
duğu bir çevrede yaşamış olan Maturîdî’nin Te’vilâtü-’l-Kur’an ve Kitabu’t-Tevhid isimli eserleri bize kadar ulaşabilmiştir. O,
944 yılında yine Semerkant’ta vefat etmiştir.

10 Eşari, Dinin İnanç İlkeleri, C 2, s.124-125.
11 Yusuf Şevki Yavuz, “Eş’ariyye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 11, s. 454.
58