Page 14 - Kelam 2. Ünite

4. Hüküm

Hüküm, mantık ilmi ile dinde farklı biçimlerde tanımlanır. Mantıkta hüküm, bir şeyi tasdik veya inkâr etmek, iki kavram
ve iki şey arasında “böyledir” veya “değildir” tarzında olumlu veya olumsuz bağlantı kurmak demektir. Ayrıca kurulan bağ-
42
lantının sonucuna ve bu sonucu kavramaya da hüküm denilir.

N NOT EDELİM

İtikadi Hükümlerin Özellikleri
✓ Kesinlik

✓ Açıklık
✓ Değişmezlik
✓ Bölünemezlik / Bütünlük

Dinde ise, akıllı ve ergenlik çağına gelmiş insanların, yani mükelleflerin fiil ve davranışları ile ilgili farz, vacip, sünnet,
haram, mekruh gibi nitelemeler ortaya koyan dinî ve ilâhî hitaba hüküm adı verilir. Hükümler dayandığı kaynak açısından
“dinî hükümler” ve “akli hükümler” olarak ikiye ayrılır ki bunların her ikisi de belirli yönleriyle kelam ilminin ilgi alanına girer.

4.1. Dinî Hükümler
Dinî hükümler (ahkâm-ı şer’iyye, ahkâm-ı ilâhiyye), ayet ve hadislerden çıkarılan hükümlerdir. Bu hükümler ya Allah’ın
(c.c.) varlığı gibi doğrudan aklın kavrayacağı bir hüküm olabilir veya namazın farz oluşu gibi bilinmesi sadece vahiy ve nasla
dinin bildirmesine bağlı olabilir. Dinin getirdiği bu hükümler üç başlık altında incelenir:

1- İtikadi Hükümler
İslam’ın inanca ilişkin yönünü oluşturan ve amel (pratik ve uygulama) ile ilgili olmayan hükümlerine itikadi hükümler
denir. Bu hükümler, özünde âmentüde ifade edilen altı esası kapsar. Bunlar içerisinden, Allah’a (c.c.) ve peygamberlere iman
gibi hususlarda akla dayalı açıklamalar ve ispatlar yapmak mümkündür; ahirete ve özellikle meleklere imana ilişkin konu-
larda ise akli deliller aranmayarak sadece ayet ve hadislere başvurulur. Ancak bu gibi hususlar da aklın tamamen imkânsız
göreceği şeyler değildir.

İtikadi hükümlerin birtakım şartları ve özellikleri vardır:
✓ İtikadi hükümlerin kat‘î olması, yani kesin bilgi vermesi gerekir. Bu sebeple bir hükmün itikadi konularda başlı başına
bir delil olabilmesi için ya Kur’an ayetine veya mütevatir hadise dayanması gerekir (kat‘iyyet, kesinlik).
✓ İtikadi hükümlerin delil olabilmesi için ayetlerle mütevatir hadislerin ifade ettikleri anlam kesin olmalı, anlamı üzerin-
de fikir ayrılığı bulunmamalıdır (bedâhet, açıklık).
✓ İtikadi hükümler zamana, yere, fert ve toplumlara göre değişmez; daima sabit kalır. Bu sebeple bütün peygamberler
iman esaslarında birleşmişlerdir. İlk peygamber Hz. Âdem’in (a.s) inancı ne ise, ondan sonra gelen peygamberlerin
inancı da odur (değişmezlik).
✓ İtikadi hükümler bir bütün olup bölünme kabul etmezler. Yani bir kimse Allah’ın (c.c.) varlığına inanıp meleklerine
inanmazsa veya peygamberlerin bir kısmına inanıp bir kısmına inanmazsa iman etmiş olmaz (bölünmezlik).
Kur’an’dan tek bir kelimeyi veya ayetin hükmünü inkâr ederse İslam’dan çıkmış olur. İtikadi hükümlerle akaid ve kelam
ilmi meşgul olur.

2- Amelî Hükümler
Yükümlülerin (mükellefler) yerine getirecekleri pratik işler ve görevler demek olan amelî hükümler ikiye ayrılır:

42 A. Saim Klavuz, Anahatlarıya İslam Akaidi ve Kelama Giriş, s. 457.
42