Page 20 - 12. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1. Ünite

İSLAM VE BİLİM 1. Ünite

Osmanlıların daha çok gazaya odaklanmaları dolayısıyla Kuruluş Dönemi'nde büyük
kütüphanelerden bahseden kayıtlar yoktur. Bunun yerine cami ve mescitlerde bölümler
oluşturulmuştur. Fatih Dönemi ile birlikte büyük kütüphanelerin de kurulmaya başlandığı
görülmektedir. 2. Bayezid, Topkapı Sarayı’nda Fatih’in kurdurduğu kütüphaneyi, kendisine
hediye edilen ve adına yazılan kitaplarla daha da zenginleştirdi. Saraydaki özel kitaplığında
bulunan kitapların ilk ve son sayfalarını mühürleyen hükümdar, bazılarının üzerine resmî kaydı
koymuştur. İlerleyen dönemlerde her medresede bir kütüphanenin kurulduğu görülmektedir. 49

BİLGİ KUTUSU

Kütüphane adı Cilt sayısı
Bağdat'ta Beytü'l-hikme 100 bin

Bağdat'ta Sahur Kütüphanesi 10 bin

Kurtuba'da Hakem'in Kütüphanesi 400 bin
Kahire Saray Kütüphaneleri 1 milyon

Kahire'de Darü'l-hikme Kütüphanesi 100 bin
Trablusşam Kütüphanesi 3 milyon

Maraga Kütüphanesi 400 bin

(Corci Zeydan, İslam Uygarlıkları Tarihi, C 2, s. 198.)

Rasathane

Rasathane, astronomik gözlemler yapmaya yarayan özel bina ve evlere denir. Orta Çağ
boyunca benzerine rastlanmayacak ölçüde sürekli ve sistemli rasathaneler, ilk olarak İslam
dünyasında ortaya çıkmıştır.
50
Tam teşekküllü olmasa da İslam dünyasında ilk rasathane 828 yılında Bağdat’ta kurulan
Şemmâsiye Rasathanesi’dir. Burada ünlü matematikçi Hârizmî görev yapmıştır. Yine 1023
yılında İbn Sina için Hemedan şehrinde rasathane kurulmuştur. Ayrıca Melikşah’ın yaptırdığı,
Ömer Hayyâm dâhil birçok bilim adamının görev aldığı rasathaneler bu bilim yuvalarının ilk
örneklerindendir. 51
İslam tarihinde tam teşkilatlı ilk büyük rasathane Merâga Rasathanesi'dir. 1259 yılında
İlhanlı Hükümdarı Hülâgû tarafından Merâga’da yaptırılan bu rasathane hükümdarın ikametine
tahsis edilmiş köşkün yanında, cami, zengin bir kütüphane ve çeşitli hizmet binalarıyla külliye
hâlindedir. İçinde, geniş çaplı gözlem aletleri bulunan rasathanenin yöneticiliğini Nasîrüddîn
Tûsî üstlenmiş, onunla birlikte astronom ve matematikçiler de çalışmıştır. Yeni gözlemler
yapmak için kurulan rasathanedeki gözlem ve hesap faaliyetleri on iki yıl devam etmiş ve
1271 yılında yıldızların hareketlerinin hesaplanması ile ilgili önemli başarılar elde edilmiştir.
İlmî çalışmalar yapan âlimler, içindeki gözlem aletlerinin büyüklüğü ve hassaslığı, yapılan
gözlemlerin dakikliği, Merâga Rasathanesini İslam medeniyetinde en önemli gelişmelerin

49 İsmail E. Erünsal, “Kütüphane”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 27, s. 11-32.
50 İbrahim Sarıçam; Seyfettin Erşahin, İslam Medeniyeti Tarihi, s.167.
51 Mehmet Bayrakdar, İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi, s. 152.
29