Page 9 - İslam Tarihi 3. Ünite

3. Ünite
3. Ünite
aldıysa da hasta olarak sürdürdüğü halifelik göre-
vinden kısa süre sonra ayrılmış ve ardından vefat
etmişti. 18
II. Muaviye’nin ölümü üzerine bir otorite boş- HÂŞİYE
luğu meydana geldi. Hatta Şam’da bazı gruplar
kendi aralarında Abdullah b. Zübeyr’e biat etmeyi
tartışmaya başladılar. Ubeydullah b. Ziyad’ın gay- Genç yaşta halifelik makamına oturan
retleriyle Ümeyyeoğulları, Cabiye şehrinde top- Muaviye b. Yezid bir cuma hutbesinde “Be-
lanmış, uzun tartışmalar sonucunda ailenin en nim size halife olamayacağım, bu görevi
yaşlı üyesi Mervan b. Hakem’e biat etmişlerdir. üstlenmekte aciz olduğum açıktır. Bunu
Böylece halifelik Ümeyyeoğullarının bir başka kolu bilmekle beraber size Ebu Bekir’in yaptığı
Mervanîlere geçmiştir. 19 gibi birini tavsiye edemiyorum. Ömer b.
Mervan b. Hakem’in ilk işi halifelerin art arda Hattab’ın yaptığı gibi altı kişilik bir şura
ölümüyle oluşan siyasi boşluk sırasında kendisini tayin etmek istedim. Ancak bu işe uygun
halife ilan eden Abdullah b. Zübeyr’e savaş açmak kişileri de bulamadım. Artık siz işinizi daha
oldu. Hicaz’a gönderdiği ordu Abdullah b. Zübeyr ta- iyi bilirsiniz. Bu makama uygun birini ken-
rafından yenilgiye uğratılsa da o, Irak ve Mısır’ı geri dinize halife seçin.” sözleriyle bu görevin-
almayı başardı. Abdullah b. Zübeyr’in Filistin’i almak den ayrıldığını açıkladı.
için gönderdiği ordunun başarısız olmasıyla Suriye,
Filistin ve Mısır Emevi idaresinin; Hicaz ve doğu illeri (Taberî, Tarih, C 5, s. 530-531.)
ise Abdullah b. Zübeyr’in hâkimiyetinde kaldı.
Mervan b. Hakem’in ölümü üzerine yerine ge-
çen oğlu Abdülmelik b. Mervan ile Abdullah b. Zü-
beyr bu dönemde hem birbirleriyle hem de bölgelerindeki iç meselelerle baş etmek zorunda kaldı-
lar. Abdullah b. Zübeyr, Mekke muhasarasında desteğini almasına rağmen daha sonra anlaşmazlığa
düştüğü Hâricîleri 686 yılında ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Diğer taraftan Hz. Hüseyin’in intikamını
Emevilerden almak için yola çıktığını iddia eden Muhtar es-Sakafi de Kâbe kuşatmasında Abdullah b.
Zübeyr’i desteklemişti. Ancak Muhtar es-Sakafi daha sonra ters düştüğü Abdullah b. Zübeyr’den Bas-
ra dışında kalan doğu eyaletlerini aldı. 687 yılında Abdullah b. Zübeyr, kardeşi Musab komutasında
gönderdiği ordu ile Muhtar es-Sakafi’yi bertaraf ederek yeniden bu bölgeye hâkim olmayı başardı.
Emevi Devleti’nin ikinci kurucusu kabul edilen Abdülmelik b. Mervan gerçekleştirdiği seferlerde
Musab’a karşı başarılı olarak Hicaz dışında kalan bölgeye hâkim olmuştur. Onun gönderdiği Haccac b.
Yusuf es-Sakafi komutasındaki ordu tarafından Mekke ikinci kez muhasara altına alınmış, hac mevsimi
olmasına rağmen mancınıklarla şehre taş yağdırılmıştı. Altı aydan fazla süren kuşatma sonunda şehirde
yiyecekler tamamen tükenmiş ve açlık baş göstermişti. Olumsuz koşullar çekilemez boyutlara ulaşınca
Abdullah b. Zübeyr’in taraftarlarının sayısı da azalmıştır. En sonunda kendisine bağlı az sayıdaki aske-
riyle taarruz ederek Mekke’den ayrılan Abdullah b. Zübeyr 692 yılında öldürüldü. 20
3. Fetihler ve İslam Coğrafyasının Genişlemesi
Hz. Osman’ın halifeliğinin son yılları ile Hz. Ali Dönemi’ndeki iç karışıklıklar sebebiyle sekteye
uğrayan İslam fetihleri Muaviye’nin siyasi istikrarı sağlamasıyla yeniden hız kazanmıştır. Anadolu ve
Ermenistan, Horasan ve Sind, Kuzey Afrika ve Endülüs olmak üzere üç cephede başlayan İslam fe-
tihleriyle Emevi Devleti’nin sınırları batıda Atlas Okyanusu’ndan doğuda Hint Okyanusu’na kadar
uzanırken kuzeyde Kafkasya’ya güneyde ise Kuzey Afrika’ya kadar genişlemişti. Fetihlerle geniş bir
coğrafyaya yayılan İslam dini, birçok insan tarafından kabul edilirken Müslüman olmayı kabul etme-
yenler cizye vermek şartıyla dinlerini yaşamada serbest bırakılmıştır. 21

18 Taberî, Tarih, C 5, s. 501-503.
19 Muhammed el-Hudari Bek, Muhadarat, s. 137.
20 Yakubî, Tarih, C 2, s. 320-338.
21 bk. Yunus Akyürek, “Emevîler Dönemi Fetih Politikası ve Mâverâünnehir’in Fethi”, UÜİFD, C 22, S 1, s. 85-115.

55