Page 17 - İslam Kültür ve Medeniyeti 4. Ünite

IV. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE İLİM

Bağdat’taki Nizamiye Medresesi, İslam ülkelerindeki yüksek öğretime ders programını getiren
ilk eğitim kurumudur. Mustansıriyye Medresesi, Nizamiye modelinde 1227’de açılmıştır. Medre-
selerin mimari yapısı genellikle kare planlı olup ortasında bahçe bulunurdu. Derslikler, konferans
salonları, teknik birimler, kütüphane, depolar ve ambarları yanında, hastane, yemekhane, ha-
mamlar ve mahzenlerin eklenmesiyle giderek genişleyen bir külliyeye dönüşmüştür.
32

Anadolu Selçukluları Dönem’i’nde Konya, Kayseri, Sivas, Erzurum başta olmak üzere ülkenin
her yerinde medreseler açılmıştır. Fatih Sultan Mehmet’in yaptırdığı Sahn-ı Seman Medresesi ile
Kanuni Sultan Süleyman’ın inşa ettirdiği Süleymaniye Medreseleri’nden yetişen ulema, Osmanlı
ilim geleneğinde önemli eserler bırakmıştır.

Osmanlı Devleti’nin yıkılışına yakın dönemde Bosna vilayetinde yüz elli civarında hadis ihtisas
medresesi bulunmaktaydı. Hindistan’da bulunan Diyobend Medresleri de Kurtuluş Savaşı sırasın-
da Türkiye’ye gönderilen yardımlara öncülük etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde 1925 yılında resmî
olarak kapatılan medreseler Balkanlar’da ve Anadolu’da hâlen işlevini sürdürmekte ve araştırma-
cıların ilgisini çekmektedir.

Rasathaneler: Medreselerin uzmanlık alanlarına ayrılmasıyla birlikte ortaya çıkan birimler-
dendir. Astronomik gözlem yapmak için kullanılan özel bina ve evler de rasathane olarak kullanıl-
mıştır. Rasathanelerin maddi ihtiyaçları devlet hazinesi ya da ilmî merak sahibi zenginler tarafın-
dan karşılanırdı.

Akademik çalışmaların gerçekleştiği rasathaneler ilk kez İslam coğrafyasında kurulmuştur. Ha-
life El-Memun Dönem’i’nde ilki Bağdat yakınlarındaki Şemmasiye, diğeri de Şam yakınlarındaki
Kâsiyûn rasathaneleriyle başlayan gözlem çalışmaları, astronomik gözlemciliğin ilk kez kurumsal-
laştığını göstermektedir.

Rasathanelerdeki astronomik gözlemlerde yön bulma aleti Ebu Sa’id Ahmed b. Muhammed es-Siczi ’nin
olarak geliştirilen “usturlab” planetaryumu (X. y.y.)

32 Fuat Sezgin, İslamda Bilim ve Teknik, C 2, s. 163-164.

77