Page 18 - İslam Kültür ve Medeniyeti 4. Ünite

IV. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE İLİM

Rasatheneler, müstakil ilmî araştırma kurumları olarak İslam Kültür ve Medeniyetinin dünya ilim mirasına armağanıdır. (Temsili İllüstrasyon)
Rasathanelerin yaygınlaşma sürecinde XIII. yüzyılda kurulan
Meraga Rasathanesi’nde astronominin yanında diğer ilim dalla-
rında da çalışmalar yürütülmekteydi. Burada ilk kez inşa edilmîş
devasa aletlerle gerçekleştirilen faaliyetlerin etkileri XVI. yüzyıla
kadar İslam dünyasında devam etmiştir. Bu dönemde Takiyyudin
Muhammed’in İstanbul’da kurduğu Rasathane, teknik bakımdan
çağdaşlarından ileriydi. Bu etkileri Avrupa’da XVI. yüzyılın ortala-

rında başlayan ilmî gelişimde de görebiliriz. Günümüzde gözlemevî
denilen Rasathaneler, astronomiye ve evrenin yakından tanınma-
sına katkı sağlamaya devam etmektedir. 33

Mektep: İslam Kültür ve Medeniyetinde Emeviler ve Abbasi-
ler’den itibaren okuma yazma ve Kur’an öğretilen okullara küttab

adı verilirdi. Karahanlılar, Selçuklular ve Osmanlılarda Sıbyan Mek-
tebi denilmiştir. Osmanlılarda zamanla bu mekteplere Mahalle Mek-
tebi ve Taş Mektep, hocalarına da muallim denilmiştir. Takiyyuddin Rasathanesi (Temsili Minyatür)

BİLGİ NOTU

Rasathanelerde Güneş, Ay ve bazı gezegenlerin gözlemleri, daimî bir şekilde, bütün bir yıl boyunca
her gün yapılıyordu. Bu tür bir gözlem Batı’da ancak XVI. yüzyılda başlamıştır. Gelişmiş bir örnek olarak
Merâga Rasathanesi İlhanlı hükümdarlarından Hülâgû Han tarafından bugün İran topraklarının için-
de bulunan Merâga şehrinde 1259’da kurularak yönetimi, dönemin ünlü bilgini Nasîrüddin-i Tûsî’ye
verilmiştir. Gözlemevî olmasının yanında, astronomi ve matematik dersleri verilen merkezin dört yüz
bin cilt eserden oluşan zengin bir kütüphanesi olduğu bilinmektedir. Rasathanedeki çalışmalar vakıf
gelirleriyle destekleniyordu. Burada çeşitli gözlemler yapılarak Zîc-i İlhânî oluşturulmuştur. Rasathane-
de yabancı öğrenciler de eğitim görüyordu. 60 yıl kadar hizmet vermiş olan bu rasathane, daha sonra
kurulanlara örnek teşkil etmiştir. XV. yüzyılda Uluğ Bey tarafından kurulan Semerkant Rasathanesi ve
III. Murat tarafından 1575 yılında kurdurulan İstanbul Rasathanesi de oldukça ünlüdür. Benî Mûsâ’nın
IX. yüzyılda Bağdat yakınında kendi evinde kurdukları rasathane, meşhur astronom ve matematikçi
Bettânî’nin kurduğu rasathane (IX. yüzyılın sonu ve X. yüzyılın başları) bunlardan bazılarıdır.

33 Salim Aydüz, “Kandilli Rasathanesi”, DİA., C 24, s. 301-303

78