Page 9 - Tezhib 1. Ünite

TEZHİB SANATI VE MALZEME ÇEŞİTLERİ

1300’lerden 1454’e kadar devam eden Beylikler Dönemi sanatında Selçuklu sanatının
izleri ağır basar. Her bölge yeni formlar yaratmaya çalışmıştır. Beylikler devrine ait 10 yazma
eser üzerinde yapılan araştırmada, her birinin farklı karakter gösterdiği görülmüştür. Buna
göre zahriye sahifeleri tezhiblidir. Fakat Selçuklu tezhibinde olduğu gibi her örnek zahriye,
serlevha, hatime sıralaması şeklinde tezhibli değildir. Bayezid Devlet Kütüphanesi’nde
bulunan Miladi 1337 tarihli Kur’an-ı Kerim, Selçuklu tezhibinin zahriye, serlevha, hatime
formlarında üslub gelişmesinin olduğunun bir göstergesidir. Geometrik zancereklerin
kullanıldığı bu eserde, bitkisel kökenli motiflerin yanında ağırlıklı olarak geometrik ve rumi
motifler göze çarpmaktadır. Zahriyeler ise tam sahife hâlinde tezhiblidir. Kenarlarında
güller bulunmaktadır.

Eserde üç bölüm vardır: Alt ve üst bölümlerde kitabın adı veya surenin adı yazılıdır.
Ortada ise geometrik tezhib olup orta kısımda kitap ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Dış
pervaz tezhib kalınlığı bazı örneklerde mevcuttur, bazılarında ise geometrik bir zencerekle
sınırlanmıştır. Tığlar ufak ve kısadır. Diğer bir zahriye formu ise üstte dikdörtgen bir form
ve enine gelişen bu formun başında daire biçiminde bir gül, alt kısmında ise altı bölümlü
bir form içinde kitap hakkında bilgi bulunmaktadır. Kullanılan renkler genellikle zeminde
kahverengi, altın ve mavidir. Rumiler altın ile işlenmiştir. Bordürler ise genellikle boyasız
zemine siyah ile tezhiblenmiştir.

Beylikler Dönemi’ne ait diğer bir örnek, Bursa Türk İslam Eserleri Müzesi’nde
bulunmaktadır. Bu eserde zahriye sahifesi, tam sahife tezhibli olup ortada madalyon
içerisinde yazı, zencerek bordürden sonra ise köşelerde rumi kompozisyonlu süsleme
bulunmaktadır. Eserin zahriye sahifesinde yazılar silinmiştir. Lacivert zemin rengi boyada
ise dökülmenin olduğu görülür.

Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde (1446-1481) tezhib sanatı, ekol oluşturan kaliteli
eserleri ile günümüze zengin bir koleksiyonla ulaşmıştır. Fatih Dönemi tezhibleri zahriye,
serlevha, sure başları ve hatimelerde görülür. Fatih Sultan Mehmet’in ilim ve güzel sanatlara
verdiği önem, bu sanatın gelişmesinde çok etkili olmuştur. Özellikle Fatih Sultan Mehmet
için hazırlanan kitapların tezyinatı fevkaladedir. Bu kitapların zahriye sahifelerinde oval,
mekik formlarının yanında yuvarlak formlar da kullanılmıştır. Fatih Dönemi tezhib renkleri,
devrin kendi ismi ile anılan Fatih Dönemi mavisi, beyaz sülüyen (turuncu), yeşil, siyah
sarı renklerin yanı sıra mor ve pembedir. Siyah renk, Fatih Dönemi için karakteristiktir.
Motifler, Selçuklu tezhibindeki geometriden sıyrılmış; bitkisel hatlar ağırlık kazanmıştır.
Bordürler geniş tutulmuş, üzerinde iri motifler (özellikle tezhib zencerekte) kullanılmıştır.
Rumiler, orta bağlar ve tepelikler iridir. Altın, Selçuklu Dönem’inden daha az kullanılmıştır.
Ayrıca zemin üzerinde beyaz renk ile üç küçük nokta görülmektedir.

19