Page 10 - Kelam 1. Ünite

İslam dininin bütün hükümleri, tevhid inancı ekseninde iman, amel, ahlaktan ve muamelattan oluşan temel esaslar
üzerine bina edilir. Bu açıdan bakıldığında İslam’ın gerçekleştirmek istediği öncelikli hedef, sahih ve sağlam bir imandır. Daha
sonra ise bu sahih ve sağlam itikat üzerine inşa edilecek ve kişiyi dünya ve ahirette kurtuluşa götürecek diğer amelî ve ah-
laki hükümler gelir. Bu anlamda kelam ilminin Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği, nübüvvet ve ahiret gibi inanç esaslarını sağlam
bir şekilde temellendirip açıklaması diğer İslam ilimleri açısından da oldukça önemlidir. Zira başta ibadetler olmak üzere
diğer tüm davranışlarımız sağlam bir inanca dayanmadan sadece şekilden öte bir anlam taşımayacaktır. Şu hâlde din, sağ-
lam bir iman üzerine kurulmuş, bilinçli bir amel, içten ve duyarlı bir ahlaki davranış bütünlüğünün adıdır.
B BİLGİ KUTUSU
Kelam ilmi hem konusu hem de amacı itibariyle diğer dinî ilimlerin esas ve dayanağı konumundadır. Çünkü inanç esas-

Kelam ilmi; akaid, tefsir, hadis, fı- ları sahih ve sağlam bir şekilde ortaya konmadan bunlar üzerine inşa edilebilecek fıkıh, tefsir, hadis ve benzeri ilimlerden
kıh, mezhepler tarihi gibi diğer İslami söz edilemez. Zira dinin amelî ve ahlaki boyutuyla ilgili diğer bütün ilke ve uygulamalar ancak Allah’ın (c.c.) varlığıyla anlam
ilimlere de temel teşkil eder. kazanır. Eğer Allah’ın (c.c.) varlığı ve birliği ile peygamberlik ve diğer iman esasları kabul edilmez ise O’nun kitabının anla-
şılması ve yorumunu konu edinen tefsir ilminin de bir anlamı olmaz. Aynı zamanda Hz. Peygamber’in söz ve fiillerini konu
edinen ve dinin ikinci kaynağı olan hadis ilminin de bir anlamı olmaz. Dolayısıyla İslam âlimlerimiz ilimleri sınıflandırırken
kelam ilminin bu yönüne işaret etmişlerdir.

Büyük İslam bilginlerinden Teftâzânî kelamı İslami ilimler içerisinde, “eşrefü’l-ulûm” olarak yani en önemli, en şerefli
15
ilim olarak saymış ve onu şer’î hükümlerin esası ve dinî ilimlerin başı olarak zikretmiştir. İmam Gazzâlî de el-Mustasfâ adlı
16
eserinde “Dinî ilimler içinde külli olan kelamdır. Fıkıh, usûl-i fıkıh, hadis ve tefsir gibi diğer ilimler ise cüzi ilimlerdir.” diyerek
kelam ilminin diğer ilimlerin teorik ve temel çerçevesini belirleyen en kapsamlı ilim dalı olduğunu belirtmiştir.

Aslında İslami ilimler birbirlerinden bağımsız birer disiplin değillerdir. Her biri kendi alanı içerisinde faaliyet gösterirken
gerek konu ve yöntem gerekse elde edilen veriler açısından birbirlerinden karşılıklı istifade ederler. Örneğin, kelam ilminde
yapılan tartışma ve açıklamalar hem tefsir ilminde inançla ilgili Kur’an ayetlerinin yorumlanmasında hem de hadis ilminde
itikatla ilgili hadislerin anlaşılmasında belirleyici olmuştur. Ama aynı şekilde kelam ilmi de, iman esaslarını izah ederken hem
tefsir ilminin Kur’an ayetleriyle ilgili açıklamalarından hem de hadis ilminin verilerinden faydalanır.

Fıkıh ile kelam biliminin ilişkisi daha çok Kur’an’daki hükümlerin sebep ve hikmetleri, neden ve niçinlerinin akıl ile yo-
rumlanıp yorumlanamayacakları şeklindeki konulara bağlıdır. Ayrıca fıkıh âlimi, mükellefin davranışlarını ve bu davranışlara
ait hükümleri delillendirip açıklarken kelam âlimi aynı davranışları kişinin hür iradesi ile gerçekleştirdiği eylemler olarak ispat
etmeye çalışır.
N NOT EDELİM
Kelamla bağlantılı olan ilim dallarından biri de mez-
hepler tarihidir. Kelam, daha çok inançla ilgili fikir ve İmam Gazzâlî’nin İlim Tasnifi
problemlerle ilgilenirken mezhepler tarihi ise bunların
tarihî süreçlerini, hangi fikrin nasıl bir ortamda doğdu- İlimler
ğunu konu edinir ve bu alanda kelamın sağlıklı verilere
ulaşmasına yardımcı olur.
Sonuç olarak din, iman ve amelden yani pratik Dinî İlimler Akli İlimler
hayatta gerçekleştirdiğimiz eylemlerden oluşan bir ku-
rallar bütünüdür. Bu bakımdan dinin bütün hükümleri,
başlangıçta iman ilkeleri üzerine oturur. Ancak ondan Cüz’i İlimler
Külli İlim
sonra fiilî hayat bir anlam ve değer kazanır. Bu sebeple Kelam Tefsir, Hadis,
kelam, İslam ilimlerinin temelini oluşturmaktadır. Bu- Fıkıh...
nunla birlikte bütün ilimler önemlidir ve hepsinin dinî
15 Teftâzânî, Kelam İlmi ve İslam Akâidi (Şerhu’l-Akâid), s. 85.
16 Gazzâlî, el-Mustasfâ, C 1, s. 5.
20