Page 11 - Hüsnihat 2. Ünite

2. ÜNİTE

Celî Divanî; divanînin celîsi anlamına gelmekle birlikte ikisi arasında farklar vardır.
Celî divanî, geniş ağızlı kalemle, istifli olarak ve hareke ile tezyinî işaretler çokça kulla-
nılarak yazılır. Osmanlıda sadece padişah fermanlarında kullanılmıştır. Günümüzde ise
ayet-i kerime ve hadis-i şerîflerin yazılarak levha yapılmasında kullanılmaktadır.

3. 3. Rik’a ( ةعقر) :

Sözlükte “kâğıt, deri parçası” anlamına gelmektedir. Hat sanatında çabuk, kolay yaz-
ma ve okuma ihtiyacından doğmuş bir yazı türünün adıdır.
Rik’a, divanî yazı harflerinin sadeleştirilip küçültülmesiyle geliştirilmiştir. Rik’ada
divanîye nisbetle harflerin kavis ve meyilleri azaltılmıştır. Fe, kaf, mim, vav harflerinin
gözleri kapanmış, sin dişleri kaybolmuştur. Rik’a yazıda nokta, kalemin çıkardığı nokta-
nın yarısıdır. İki nokta bir çizgi, üç nokta kıvrık bir biçim kazanmıştır. Harfler ve kelime-
ler harekesiz olup, 20-30 derece açıyla satıra oturacak şekilde dizilmiş, yalnız küpler ve
“mim”in “elif”i satırdan aşağıya sarkmıştır.

Süratle yazılabilmesi için harf bünyelerinde yapılan bu kısaltmalar rik‘a yazısının
diğer yazı çeşitlerine kıyasla estetik ifade gücünü biraz azaltmıştır.

3. 3. 1. Rik’a Yazısının Ortaya Çıkışı

Rik’a yazısının ortaya çıkış tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 15. asrın ikinci
yarısından sonra Dulkadiroğulları döneminde kullanıldığı görülmektedir.

Güzel bir rik’a hattı örneği.

Osmanlılarda celî divanî padişah fermanlarında, divanî de Divan-ı Hümâyun’da kulla-
nılmakla sıkı sıkıya sınırlı tutulmuştur. Ancak devlet yönetimi sadece padişah ve divândan
ibaret değildir ve büyük Osmanlı ülkesinin en uzak yerlerine kadar yönetim birimleri
ve memurları vardır. İşte bu devlet memurlarının yazı ihtiyaçlarını karşılamak üzere de
divanî yazı harflerinin sadeleştirilip küçültülmesiyle rik’a yazısı ortaya çıkmıştır. Rik’a, 18.
yüzyılın ikinci yarısından sonra Dîvân-ı Hümâyun’da belli kurallara bağlanmış ve ana çiz-
gileriyle beliren bir karakter kazanmıştır.

İlk olarak Hattat Mümtaz Efendi (ö.1872) Bâbıâli’de kullanılan eski rik’ayı, divanî yazı-
dan ayrı belirgin özellikler kazandırarak ve belli kurallara bağlayarak üsluplaştırmıştır.
Bundan sonra rik’a yazısına, Mümtaz Efendi Rik’ası denmiş ve Bâbıâli’de hükümet daire-
lerinde çalışan memurlar tarafından işlek olarak kullanılmaya devam etmiştir.

38