Page 15 - İslam Tarihi 6. Ünite

6. Ünite
6. Ünite
ilerisinde olduğunu göstermektedir. Osmanlıda edebiyat denince akla gelen ilk tür şiiridir. Divan şiiri baş-
lığında incelenen Osmanlı Dönemi şiirinde Süleyman Çelebi, Necati Bey, Fuzuli, Baki, Nabi, Neşati, Nefi,
Şeyh Galip, Nedim gibi kendi asırlarının büyük şairleri yetişmiştir. 24
Selçuklu ve Osmanlı sadece mekânı değil ortaya koydukları eserlerle âdeta zamanı da fetheden bir
anlayışla hareket etmişlerdir. Böylelikle dinin daha geniş bir alana yayılmasının yanında büyük bir İslam
medeniyeti de teşekkül etmiştir.
Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin gayretleriyle İslam daha geniş bir alana yayılmakla kalmamış
bu coğrafyada üretilen ilim ve kültür İslam uygarlığının gelişmesine de büyük katkıda bulunmuştur.
5. İslam Dininin Yayılmasında Türklerin Rolü
Türklerin Müslüman olmaları İslam tarihinin olduğu kadar dünya tarihinin de en önemli olayların-
dan birisidir. Türkler kurdukları güçlü devletler ile İslam’ın Hindistan’dan Orta Avrupa’ya kadar yayılma-
sında, İslam kültür ve medeniyetinin bu bölgelerde yerleşip gelişmesinde başat rol üstlenmişlerdir. Bu
bakımdan İslam dininin ve medeniyetinin ilk mensupları olan Araplardan ve kendilerinden daha önce
Müslüman olan milletlerden daha fazla bu tarihî görevi sürdürmüşlerdir. 25
5.1. Orta Asya’da İslam Dininin Yayılması
Orta Asya günümüzde Kazakistan, Özbekis-
tan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan’ı
içine alan Moğolistan ile Hazar Denizi arasında
kalan coğrafyayı ifade etmektedir. Dünya tarihi-
nin biçimlenmesinde önemli etkileri olan birçok
devletin kurulduğu Orta Asya, tarihin mühim
merkezlerinden birisidir. Türklerin ana yurdu ka-
bul edilen Altay dağları bu bölgededir.
Abbasilerin kuruluş yıllarından itibaren
Türklerin İslam’ı benimsemeye başlamaları
Samânîlerle ivme kazanmıştır. Samânîler Türk-
ler arasında İslam’ı yaymak için büyük gayret
göstermişlerdir. Samânî Hükümdarı İsmail b.
Ahmed 893’te Talas’ı fethettikten sonra büyük
bir kiliseyi camiye çevirmiştir. Ayrıca Samânîler; Görsel 6.7
Buhara, Özkent, Taşkent gibi şehirlerde cami, İslam’ın yayılmasında etkin rolü olan sufilerden Ahmed Yesevî’nin
türbe ve ribatlar inşa ederek İslam kültürünün Kazakistan’da bulunan türbesi
yerleşmesine çalışmışlardır. Müslüman Türklerin yaşadığı şehirlerde kurulan kültürel ve ticari münase-
betler sayesinde İslam, Türkler arasında yayılma imkânı bulmuştur. Ticaretin canlı olduğu bölgelerden bi-
risi de Harezm olmuştur. Ticaret kafileleriyle buraya gelen din bilginleri ve sufiler, halk arasında İslam’ın
yayılmasına çalışmışlardır.
26
Harezmli tüccarlar hiçbir Müslüman beldeyle sınır bağlantısı olmayan İdil Bulgarlarının İslam’ı kabul
etmelerinde etkili olmuşlardır. Bulgar hakanının da Müslüman olarak Abbasi Halifesi’ne bağlılığını bil-
dirmesiyle İdil Bulgarları, İslam’ı resmî din olarak kabul eden ilk Türk devleti olmuştur. 27
Doğu ve Batı Türkistan’da hüküm süren ilk Müslüman Türk hanedanı Karahanlılardır. Karahanlı Ha-
kanı Satuk Buğra’nın Müslüman olması Türk-İslam tarihinde bir dönüm noktasıdır. Satuk Buğra Müslü-
man olduktan sonra İslam’ın Karahanlıların batısındaki topraklarda yayılması için çalışmıştır. Karahanlı
kültürüne mensup ünlü sufi Ahmed Yesevî de eserleriyle Türk toplulukları arasında İslam’ın yayılmasın-
da çok etkili olmuştur. Karahanlı Dönemi’nde yazılan Kutadgu Bilig ve Divânü Lügâti’t-Türk gibi eserler
28
Türk-İslam medeniyetine ait önemli örnekler arasındadır. Karahanlı hükümdarları, devletin sınırlarını
Aral gölüne ve Ceyhun nehrine kadar genişletmişler, özellikle Orta Asya’daki Türklerin Müslüman olma-
larında büyük pay sahibi olmuşlardır. 29
24 bk. Cinuçen Tanrıkorur, Osmanlı Dönemi Türk Mûsikisi, s. 35-39; A. Hamdi Tanpınar, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, s. 21-22.
25 bk. Salim Koca, “Türkler ve İslâmiyet”, Erdem Dergisi, C 8, S 22, s. 263.
26 Abdülkerim Özaydın, “Türklerin İslâmiyeti Kabulü”, Türkler Ansiklopedisi, C 4, s. 255.
27 Osman Çetin, Türk-İslâm Devletleri Tarihi, s 7.
28 bk. Nesimi Yazıcı, İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, s. 80-104.
29 Yakup Anat, Ahmet Almaz, Karahanlılar Tarihi, s. 215.

115