Page 7 - Hadis Metinleri 5. Ünite

5. ÜNİTE

Açıklama

Edeple ilgili verilecek bilgiden önce ahlaka dair şu açık-
lamanın yapılmasında fayda vardır: Ahlak, “İnsanın iyi veya BİLGİ KUTUSU
kötü olarak vasıflandırılmasına yol açan manevi nitelikleri, Bireysel ve toplumsal ahla-
huyları ve bunların etkisiyle ortaya koyduğu iradeli davranış- ka ilişkin hadisler, hadis kaynakla-
lar bütünü” diye tanımlanır. İnsanın kendi iç dünyasından ve rının daha çok birr ve sıla (iyilik ve
Allah (c.c) ile olan ilişkilerinden doğan davranışlar bireysel akraba ilişkilerini korumak), edeb/
ahlak adını alırken insanın diğer insanlara ve varlıklara kar- adab, fezâil, isti’zân, rikâk ve zühd
şı yapmakla yükümlü ve sorumlu olduğu görevler toplumsal bölümlerinde yer alır.
(sosyal) ahlak adını alır.

Yüce Kur’an’ın “Elbette sen yüce bir ahlak üzeresin.”
16
diye müjdelediği Rasûl-i Ekrem (s.a.v), “Ben iyi ahlakı ta-
mamlamak için gönderildim.” diyerek hedefini açıklar.
17
Onun çizdiği yol haritasında ve biçimlendirdiği ahlak siste-
minde bireysel ve toplumsal anlamda çözülmeyi önlemek ve
gelişmeyi sağlamak gibi iki önemli hedef vardır. İslam ahlak
sisteminin temelinde “Allah’ın emrine saygı, yaratıklarına
şefkat” ilkesinin bulunduğu da bilinen bir husustur.
Çoğulu adap olan edep kelimesi ise şöyle tarif edilir: “İyi
ahlakı (mekârimi ahlak) esas almak; söz, fiil ve davranış ba-
kımından övgüye değer vasıfları hayata geçirmek.”

ْ
ْ
ْ
(ًلاعِفو ًلوَق دمحي ام ُ لامعِتساو ِ ق َ لاخلأا مِرا َ كمِب ُذخلأا بدلأَا)
ْ
ْ
ُ
ُ َ
ْ َ
َ ْ ْ َ
ِ
َ ْ ُ َ
َ
ْ
Bu tarife göre yüce İslam dininin lüzumlu gördüğü, ak-
lın ve örfün güzel saydığı söz ve davranışlar, edep kelimesi- BİLGİ KUTUSU
nin çizdiği çerçeveye girer. Hz. Ali (r.a) “...Kendinizi ve
Dilimizde edep kelimesiyle birlikte eğitim anlamın- ailenizi, yakıtı insanlar ve taşlar
da kullanılan terbiye kelimesi ise düzeltmek, gözetmek, olan ateşten koruyun...”
gelişmek, neşvünema bulmak ve nizama koymak mana- (Tahrîm suresi, 6. ayet.)
ayetini, “Kendinize ve aile ef-
larına gelir. Terim olarak terbiye, “bir şeyi kademeli ola- radınıza hayrı, iyiliği, edebi ve gör-
ِ ِ
ِ
ِ
rak ideal noktaya ulaştırmak (هــلامك يــَلا ِ ئيــشلا ُغلاــبا gü kurallarını öğretiniz.” diye yo-
َ
َ
َّ
َ ْ ْ
ًائيــشفًائيش)“ diye tarif edilir. Buna göre terbiye, çocuğun ruh rumlamıştır.
َ َ
َ
ْ
ْ
ve karakter yapısını, ahlak ve davranışını yavaş yavaş olgun-
luk derecesine ulaştırma gayreti demektir. İbn Mâce’nin, Sünen’in edep başlığı altında “Çocuklarınızla
iyi ilişkiler kurun, onlara güzel edep ve terbiye kazandırın.” hadisini zikretmesi bu açıdan dikkat çeker.
18
Esasen edep, edebi olanlardan öğrenilebilir. İnsanla hayvan arasındaki fark, edeptir. Edebini kay-
beden kimse, onu bir daha elde edemez. Namusunu kaybeden kimse hayâsız, edepsiz ve ahlaksız olarak
anılır. Edep ve ahlaka aykırı hareket etmek, fert ve toplumu huzursuz ederek ruh sağlığını bozar. Özellikle
güldürüp eğlendirmek için anlatılan edep dışı fıkra ve hikâyeler, aşırıya kaçan şakalar, yüz kızartıcı sözler
16 Kalem suresi, 4. ayet.
17 Muvatta’, Husnü’l-Huluk, 8.
18 İbn Mâce, Edeb, 3.
91