Page 8 - Hadis 3. Ünite

HADİS

de naklettikleri hadisleri öğrenmiş, kayda geçirmiş ve kaybolmasını önlemiştir. Rihle aynı
24
zamanda hadislerin tedvîn ve tasnif edilmesi faaliyetlerine hız kazandırmıştır.

4. Hadislerin Tedvini ve Tasnifi

4.1. Hadis Kaynaklarının Tedvin ve Tasnifi
Sahabe Dönemi'nde bazı sahabilerin ya da onlardan hadis öğrenen bir kısım tâbiîlerin ha-
disleri ezberlediklerini ve onları sahîfelere yazdıklarını biliyoruz. Bu hadis metinlerinin belli
bir sınıflandırmaya tabi tutulmadan yazılıp derlenmesine Tedvin denir.
Hadisle meşgul olan sahabi ve tâbiîler başlangıçta hadisleri ezberlemiş, ezberledikleri
hadisleri korumak, unutmamak ve müzakere etmek için onları yazmışlardır. Ancak bu ko-
nuda herkes müstakil hareket etmiş, başkalarının ezberinde ve yazılı olarak elinde bulunan
hadisleri derlemek yani tedvin etmek için faaliyette bulunan olmamıştır.
25
Tedvin faaliyeti ilk olarak Sahabe Dönemi'nin ikinci yarısında, hicri 60 (680) yılından son-
raki tarihlerde başlamıştır. Bu faaliyeti ilk başlatan da Emevî Devletinin Mısır Valisi Abdülaziz
b. Mervân’dır (ö. 86/705). Kendisi de hadisle meşgul olan ve tedvin işine kişisel bir gayretle
başlayan Abdülaziz b. Mervân, Ebu Hüreyre başta olmak üzere bazı sahabilerden nakledilen
hadisleri tedvin etmek için harekete geçmiş, ancak bu işi sonuçlandıramadan vefat etmiş-
26
tir.
Abdülaziz b. Mervân’ın yarıda bıraktığı tedvin çalışması hicri 99-101 (717-719) yılları
arasında Emevî Devletini yöneten oğlu Ömer b. Abdülaziz (ö. 101/719) tarafından devle-
tin resmî bir faaliyeti olarak gerçekleştirilmiştir. Hilâfet makamına geçen Ömer b. Abdülaziz
sahabenin artık hayattan çekildiğini, hadisi onlardan alan tâbiîlerin de birer birer vefat et-
mekte olduğunu görünce hadislerin kaybolacağı endişesine kapılmış, bundan dolayı tedvin
konusuna ciddi bir şekilde eğilmiştir. Amacını gerçekleştirmek için bazı âlimleri Şam’a davet
etmiş, bir kısmıyla da doğrudan veya valileri aracılığı ile yazışarak onlardan faydalanmıştır.
Ömer b. Abdülaziz devrin Medine Valisi Ebu Bekir b. Muhammed b. Hazm’a (ö. 120/738) ve
diğer şehirlerin valileri ile âlimlerine tedvini emreden şu mektubu göndermişti:
“Resulullah’ın hadislerini, sünnetlerini araştır ve yaz! Zira ben, bunları bilen âlimlerin
ölüp gitmesiyle ilmin kaybolmasından korkuyorum.”
27
Bu talimata dayanarak valiler ve âlimler hadislerin tedvini için önemli çalışmalar yapmış,
ancak İbn Şihâb ez-Zührî’nin (ö. 124/742) bu işin yürütülmesi ve sonuçlanmasına sağladığı
katkı hepsini gölgede bırakmıştır. İşin bir nevi yöneticisi olan Zührî, tedvin edilen hadisleri
defterler halinde halifeye vermiş, halife de bunları ülkenin değişik merkezlerine gönderip
yöneticilerin, ilim ehlinin ve halkın istifadesine sunmuştur.
28

24 Hatîb el-Bağdâdî, er-Rihle fî Talebi’l-Hadis, s. 127 vd.
25 Mehmet Efendioğlu, Tedvin, DİA, C 40, s. 267-268.
26 İbn Sa’d, et-Tabakâtü’l-Kübrâ, C 7, s. 448.
27 Buhârî, İlim, 34.
28 Mehmet Efendioğlu, Tedvin, DİA, C 40, s. 268.

68