Page 8 - İslam Tarihi 2. Ünite

İnsanlar arasında Halife’nin siyasi, sosyal
ve dinî alanlardaki uygulamalarını benimse-
TEFEKKÜR yenler olduğu gibi yürüttüğü siyaseti tenkit
eden bir zümre de olmuştur. Hz. Osman’ın
halifeliğinin son yıllarında artan sorunlar ve
ekonomik sıkıntılar özellikle askerî üs sayıla-
Hz. Osman zamanında Hz. Ömer’in başlatmış bilecek Kûfe, Basra, Mısır gibi merkezlerde
olduğu fetih harekâtı devam etmiştir. Daha tepkilerin büyümesine yol açmıştır. Tepki do-
önce fethedilmiş bulunan İran, Azerbaycan, ğuran uygulamaların başında Hz. Osman’ın
Suriye ve Mısır gibi bölgelerin güvenliklerinin kendi kabilesi Ümeyyeoğullarını göreve ge-
sağlanmasının ardından daha da ileri gidile- tirmesi ve bürokratlarının bazı icraatları ge-
rek Hint topraklarına, Kuzey Afrika’nın zaptıyla liyordu. Halife, müfettişler görevlendirerek
beraber ise Akdeniz’in en uç noktalarına kadar eyaletlerdeki durumu yakından öğrenmeye
ulaşılmıştır. çalışmışsa da aldığı tedbirler yeterli olma-
mıştır. Başlayan iç karışıklıklar sonucunda
(Âdem Apak, Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi, harekete geçen isyancı gruplar Medine’de
C 2, s. 195.) toplanmışlardır. Evini uzun süre muhasara
Metinden hareketle Hz. Osman Dönemi altında tuttuktan sonra boyun eğmeyen Hz.
fetihlerinin İslam tarihi açısından önemini Osman’ı şehit etmişlerdir. 19
yorumlayınız. 5. Hz. Ali Dönemi
Hz. Osman’ın Mısır, Basra ve Kûfe’den
gelen isyancılar tarafından hicri 35 yılında
öldürülmesiyle başlayan sancılı süreçte ken-
disine halifelik teklif edilen Hz. Ali, bu görevi
başlangıçta kabul etmemiştir. Gerek Me-
dinelilerin talebi gerekse şehre hâkim olan
asilerin baskılarıyla daha sonra halifeliği üstlenmeye razı olan Hz. Ali, ilk iş olarak halktan biat alma
yoluna gitmiştir. Ancak hem ensarın hem de muhacirlerin ileri gelenlerinden bazıları kendisine biat
etmemiştir. Emevi ailesine mensup olanlar da şehri terk ederek Mekke’ye gitmişlerdir. Müslüman-
20
ların tamamının desteğini alamamış olması Hz. Ali’nin çözmesi gereken ilk siyasi problem olmuştur.
Hz. Ali’nin yönetimde meşruiyet sorunu yaşamasına sebep olan biat problemi daha büyük bir
tehlikenin ortaya çıkmasıyla değişik bir veçhe kazanmıştır. Nitekim Hz. Aişe, Talha b. Ubeydullah ve
Zübeyr b. Avvam gibi sahabenin önde gelenlerinin oluşturduğu Cemel ashabı ile Muaviye’nin bayrağı
altında toplanan Şamlılar halifeye biat etmeyi Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması şartına bağ-
layarak Hz. Ali’yi tanımadılar. İki farklı bölgede birbirinden bağımsız oluşturulan grupların seslendir-
diği bu talep hukuki olmaktan ziyade siyasi amaçlarla dile getirilmişti. Medine’de hâkim bir konumda
bulunan Hz. Osman’ın katillerinin kısa vadede tespit edilip cezalandırılması pek de mümkün değildi.
Bu sebeple Hz. Ali’nin siyasi otoritesini sağlamak adına önce bu iki siyasi hareketi itaat altına alması
gerekiyordu.
21
Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılması talebiyle ortaya çıkan grupların ilki Hz. Aişe etrafında
toplandı. Hz. Aişe, hac yapmak gayesiyle daha Hz. Osman muhasara altındayken şehirden ayrılarak
Mekke’ye gitmişti. Medine’ye dönüş yolunda Halife’nin şehit edildiğini, yerine Hz. Ali’nin seçildi-
ğini haber alınca hemen geriye döndü. Halka yaptığı konuşmasında Hz. Osman’ın mazlum olarak
öldürüldüğünü ifade eden Hz. Aişe, Halife’nin kanını talep edeceğini ilan etti. Onun bu çağrısına Eme-
vi mensupları ile Hz. Osman’ın Basra ve Yemen valileri destek verdiler. Baskı altında biat ettiklerini
söyleyen Talha b. Ubeydullah ile Zübeyr b. Avvam da Mekke’ye gelerek Hz. Aişe’nin safında yer al-
dılar. Şehirde toplanan Halife muhalifleri yaptıkları müzakereler neticesinde Basra’ya gitmeye karar
verdiler. Diğer taraftan Hz. Ali, Şam’da kendisine isyan eden Muaviye’yi itaat altına almanın planların
yapıyordu. Ancak Basra Valisi’ni şehirden uzaklaştıran Hz. Aişe ve taraftarlarını etkisiz hâle getirmek
için öncelikle onlar üzerine askerî bir harekât düşünmeye başladı. 22

19 bk. Halife b. Hayyât, Tarih, s. 168-177.
20 bk. Taberî, Tarih, C 4, s. 427-435.
21 Âdem Apak, Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi, C 2, s. 248-249.
22 bk. Taberî, Tarih, C 4, s. 441-487.

40