Page 11 - İslam Tarihi 2. Ünite

2. Ünite
2. Ünite

ASKERÎ VE İDARİ YAPI

• Devlet; merkezde halife, vilayetlerde valiler ile yönetilen
bir siyasi ve idari yapıya sahipti.
• Vilayetlerin idaresini yürüten valilere “emîr” veya “âmil”
denilmekteydi. ADLİ YAPI
• Valiler görevli oldukları vilayette halifenin otoritesini • Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi’nde
temsil ediyorlardı. adalet hizmeti devletin temel
• Valilerin görevlerini; namaz kıldırmak, savaşı komuta görevleri arasında yer almıştır.
etmek, ganimetleri dağıtmak, esirlerin durumunu karara Halife görevlendirdiği şahıslar
bağlamak, gerekli antlaşmaları yapmak, vergileri toplamak, aracılığıyla bu görevi yürütmüş,
Beytülmâl hisselerini Medine’ye göndermek, adalet ve eyaletlerde bu sorumluluk valilere
asayişi sağlamak şeklinde sıralamak mümkündür. bırakılmıştır. Daha sonraki süreçte
• Hz. Ömer, birçok vilayette adli ve mali işleri genel • Müslümanların özel olarak görevlendirilen kadıların
idareden ayırdı. Buralara doğrudan kendisine bağlı kadılar hâkimiyetinde yaşayanların tayiniyle yargı yürütmeden
ve vergi âmilleri gönderdi. idaresini yürütmek, İslam’ı yaymak ayrılmıştır.
• Vilayetlerde valinin yanında kâtip, divan kâtibi, haraç ve toplumsal adaleti tesis etmek
âmili, sâhibü’ş-şurta, Beytülmâl âmili ve ordu komutanı gibi halifelerin esas görevi idi.
devlet memurları bulunmaktaydı.
• Hz. Ebu Bekir zamanındaki büyük vilayetler; Hicaz, Necid, •Yasama, yürütme ve yargı
Bahreyn-Uman, Yemen-Hadramut, Irak ve Şam idi. yetkilerini elinde bulunduran
• Hz. Ömer zamanındaki büyük vilayetler; Hicaz, Yemen, Hulefâ-yi Râşidîn, mevcut
Bahreyn, Şam (Suriye), Irak, Fars ve Mısır idi. görevlerini yerine getirirken
• Hz. Ebu Bekir’in Suriye ve Irak üzerine başlattığı fetih büyük oranda istişare esasına
hareketleri Hz. Ömer zamanında hız kazanmış Hz. Osman dayalı bir yönetim
Dönemi’nde ise en geniş sınırlarına ulaşmıştır. sergilemişlerdir.
• Hz. Osman’ın hilafeti döneminde kara fetihleri yanında
deniz seferleri de gerçekleşmiştir. Zâtü’s-Sevârî (654) İslam
tarihinin en parlak deniz zaferlerinden birisi kabul edilir.
• 648 yılında Kıbrıs fethedilmiştir. YENİ MERKEZLERİN
KURULMASI VE SOSYAL YAPI
• Fetihler neticesi ele geçirilen yerlerin
muhafaza edilmesi ve daha uzak seferlerin
düzenlenebilmesi için ordugâh şehirlere
ihtiyaç duyulmuştur. Bu amaçla Hz. Ömer
zamanında Basra, Kûfe ve Fustat şehirleri
kurulmuştur.
• Suriye’de Dımaşk, Filistin’de Remle,
Mısır’da İskenderiye gibi mevcut bazı
MALİ YAPI şehirler de ihtiyaç duyuldukça ordugâh
şehirler olarak kullanılmıştır.
• Hz. Peygamber Dönemi’ndeki Beytülmâl Hz. Ebu • Askerî amaçlı kurulan yeni şehirlerin
Bekir ile devam etmiş, Hz. Ömer Devri’nde ise merkezinde caminin yanı sıra valilik konutu
kurumlaşmıştır. ve çarşı da inşa edilmiştir.
• Beytülmâlin gelirlerini; zekât, savaş ganimetlerinin • Basra Körfezi yoluyla Hint-Çin, Kûfe
beşte biri olan humus, ganimet toprakları ile yoluyla da Arabistan, Suriye, Filistin,
gayrimüslimlerden alınan cizye, haraç ve öşür vergisi Anadolu, İran, Orta Asya, Mısır ve Doğu
fey oluşturmuştur. Akdeniz arasında devam eden ticaret yolları
• Devletin gelirleri divan teşkilatı aracılığıyla ülkenin Müslümanların kontrolüne geçmiştir.
imarı ve devletin yapılanması için harcanmıştır. • Ticari hayatın canlılığına bağlı olarak
• Divan teşkilatı gelirlerin düzenli bir şekilde hak tarih tespiti ihtiyaç hâline gelince hicret
sahiplerine dağıtılması ihtiyacından doğmuştur. Hz. Ömer zamanında takvim başlangıcı
• Divan; çeşitli idari, mali ve askerî hizmetlerin olarak kabul edilmiştir (638).
yerine getirilmesinde kullanılan defterlere verilen • Bayındırlık hizmetleri ile ziraata elverişli
isimdir. topraklar sulanmış, insanların su ihtiyacını
• Hz. Ömer, fetihler sonucunda elde edilen gelirleri karşılamak üzere kanallar inşa edilmiştir.
sistemli bir şeklide dağıtabilmek için bu müesseseyi
kurmuştur.
İnfografik 2.3
Dört Halife Dönemi devlet yapısı

43