Page 16 - İslam Tarihi 3. Ünite

yapan taraf olmuştur. Her iki taraftan birinin rakibine üstünlük sağladığı dönemler olmuş ancak bu
durum uzun sürmemiştir. Hâkimiyet mücadelesinden çok prestij sağlama ve kendi bölgesini koruma
düşüncesiyle cereyan eden çatışmalarda Bizans’ın öncelikli koruma alanı İstanbul, Emeviler için ise
Şam toprakları olmuştur. Nitekim Anadolu harekâtının en önemli girişimi Muaviye zamanında başla-
tılan İstanbul’un fethine yönelik seferlerdir.
Neticesiz muhasaralara rağmen Arap orduları Bizans üzerine düzenli olarak yaz ve kış seferleri dü-
zenlemişlerdir. Diğer taraftan Bizans Devleti, Emeviler Dönemi’nde meydana gelen iç karışıklıkları fır-
sat bilerek Emevileri kendilerine vergi vermeye mecbur bırakmıştır. Arap-Bizans mücadelesini sürdü-
ren diğer önemli isim Abdülmelik b. Mervan
olmuştur. Muaviye Dönemi’ne nispetle daha
TETKİK az etkili olan seferler genelde sınır boyların-
da ve kısa süreli devam etmiştir.
Velid b. Abdülmelik’in halifeliği esnasın-
da iki devlet arasında istisnai bir şekilde iş
Emeviler Dönemi’nde İstanbul’un fethine birliği faaliyetleri gerçekleşmiştir. Her iki
yönelik yapılan seferleri araştırınız. ülke savaş hâlinde olmalarına rağmen ticari
ilişkilerini sürdürmüş, resmî düzeyde müna-
sebette bulunmuştur. Nitekim Şam Emevi
Camii’nin inşasında Bizans İmparatoru’ndan
usta ve inşaat malzemesi talep eden Hali-
fe’nin bu isteği kabul edilmiştir. Hişam b. Abdülmelik, seleflerinin başlatmış olduğu Anadolu sefer-
lerini devam ettirmiştir. Ancak kendisinden sonra Arap-Bizans mücadelesi, Emevilerin iç meselelerle
uğraşması sebebiyle uzun bir duraklama dönemine girmiştir.
34
Emevilerin dış ilişkileri bağlamında değerlendirilebilecek bir diğer husus da Ermenistan ile
mücadelesidir. Ermeniye bölgesine Hz. Ömer Dönemi’nde başlayan akınlar Muaviye’nin Şam
valiliği döneminde fetih hareketine dönüştü. Bölgenin Müslümanlar tarafından fethedilmesi Er-
meniler için yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Zira Ermeni halkı daha önce Sâsânîlerden ve Bi-
zanslılardan görmedikleri imtiyazlar elde etmişlerdir. Bu sebeple Ermeniler eski hâkimleri yerine
İslam idaresini tanımayı daha uygun bulmuşlardır. Muaviye Dönemi’nde Ermenistan’ın büyük
bölümünü ve Gürcistan’ın doğusunu kapsayan “Ermeniye” eyaleti kurulmuştur. Yezid b. Mua-
viye Dönemi’nde başlayan karışıklıkları fırsat bilen Ermeniler, Gürcüler ve bir Kafkas halkı olan
Ağvanlar Arap hâkimiyetini yıkmak için isyan ettiler. Abdülmelik b. Mervan zamanında Müslü-
manlarla vardıkları antlaşmayı tekrar bozmaları üzerine Halife Velid b. Abdülmelik, Ermeniye
seferlerinde etkin olan Muhammed b. Mervan’ı büyük bir orduyla bölgeye gönderdi. Araplarla
Ermeniler arasında bozulan ilişkiler yeniden düzeltildi. Hazarların, topraklarına saldırı düzenle-
mesi üzerine Emevi idaresi ile iş birliği içine giren Ermeniler, Hazarlara karşı yürütülen savaşlar-
da da Müslümanları desteklediler. 35
Kuzey Afrika toprakları, Emevi Devleti’ni meşgul eden diğer bir bölgedir. Kuzey Afrika’da İslam’ı
yaymanın ilk adımları Muaviye’nin halifeliği döneminde atılmış, Abdülmelik b. Mervan’ın zamanında
ise büyük gelişim göstermiştir. Bölge insanı önceleri dirense de zamanla Müslümanlarla müttefik
olma yolunu seçmişlerdir. İslam medeniyeti böylelikle Kuzey Afrika üzerinden Avrupa’ya taşınma
olanağı elde etmiştir. 36
6. Emevilerin Yıkılışı
Devletlerin tarih sahnesinden çekilmelerinin pek çok sebebi vardır. Çok geniş bir coğrafi alana
yayılmış olmasına rağmen ancak doksan yıl ayakta kalabilmiş olan Emevi Devleti’nin yıkılışında da
birçok amil etkili olmuştur.
34 Âdem Apak, “Emevîler Döneminde Anadolu’da Arap-Bizans Mücadelesi”, UÜİFD, C 18, S 2, s. 98-115.
35 Oktay Bozan, “Emeviler Döneminde Arap-Ermeni İlişkileri”, DÜİFD, C 16, S 1, s. 51-74.
36 bk. Âdem Apak, “Kuzey Afrika’da İlk İslâm Fetihleri”, UÜİFD, C 17, S 2, s. 171.

62