Page 15 - İslam Tarihi 3. Ünite

3. Ünite
3. Ünite
ilk halifesi Muaviye’nin oğlu Yezid’i veliaht tayin ederken Şam’daki Yemenlilere dayanmasıyla başlayan
Adnanî-Kahtânî çekişmesi, Kuzeyli Arapları Emevilere karşı Abdullah b. Zübeyr’i desteklemeye sevk etmiş-
tir. İkinci Cemel olarak adlandırılan Merc-i Rahıt Savaşı, Adnanî ve Kahtânî Arapları arasında yaşanan kanlı
mücadelenin başlangıcı olmuştur. İki grup ara-
sındaki iktidar savaşı Süleyman b. Abdülmelik
zamanında etkili bir konuma ulaşmış, Hişam b.
Abdülmelik Dönemi’nde en üst noktaya eriş- MUHAKEME
miştir. İki büyük Arap soyu arasında denge sağ-
lama politikası başarısızlığa uğramış, son halife Emevi Devleti’nin iç siyasi olaylarında asa-
Mervan’ın gayretlerine rağmen birlik temin biyet düşüncesinin oynadığı rolü değerlen-
edilememiştir. 31 diriniz.
Emevi-Haşimi rekabetinin tezahürü şeklin-
de ortaya çıkan Ümeyyelilerle Hz. Ali taraftar-
ları arasındaki çekişmeler de birçok Şiî isyanına
sebep olmuştur. Emevi hilafetine karşı çıkan
Hz. Ali taraftarları Halife’nin psikolojik, siyasi ve ekonomik baskısına maruz kalmışlardır. Bu duruma gösteri-
len tepkilere karşılık Muaviye’nin atadığı valiler öldürme cezası dâhil olmak üzere sert tedbirler almışlardır.
Kerbelâ hadisesi üzerine Şia adına harekete geçen Muhtar es-Sakafi ile başlayan Şiî isyanları daha sonra
Hz. Ali’nin torunlarından Zeyd b. Ali’nin Hişam b. Abdülmelik zamanında ayaklanmasıyla devam etmiştir.
Muaviye’nin yirmi yıl süren iktidarı boyunca birçok kez isyan girişiminde bulunan diğer bir grup ise Hâ-
ricîler olmuştur. Muaviye, Irak’ta oluşan bu problemin yine Iraklılar tarafından çözülmesini istediğinden
Kûfelileri, Hâricîler üzerine göndermiştir. Hz. Ali taraftarlarının kendileriyle savaşmasına anlam vereme-
yen Hâricîler “Size yazıklar olsun! Muaviye sizin de bizim de düşmanımız değil mi? Bizi bırakın da onunla
savaşalım. Eğer yenersek sizi düşmanınızdan kurtarmış oluruz. Eğer onlar bizi mağlup ederse bu sefer siz
bizden kurtulmuş olursunuz.” şeklindeki sözleriyle Hz. Ali taraftarlarını ikna etmeye çalışsalar da onların
kendileriyle savaşmalarına engel olamamışlardır.
32
Hâricîler, Abdullah b. Zübeyr’in etkisiz hâle getirilmesiyle ülkede siyasi birliği temin eden Abdülmelik
b. Mervan Dönemi’nin de en önemli dâhili problemlerinden birisi olmaya devam etmiştir. Nitekim Hâri-
cîler, Abdülmelik ile Abdullah b. Zübeyr’in mücadelesini fırsat bilerek özellikle İran’ın güney kısımlarında
kontrolü ele geçirmiştir. Halife ancak Basra ve Kûfelilerin yardımıyla isyanı bastırabilmiştir. Emevi Dev-
leti’ni en fazla meşgul eden Hâricî ayaklanması ise Şebib b. Yezid tarafından Musul ve Cezire’de gerçek-
leştirilen isyandır. Yaklaşık iki yıl boyunca hem Halife’yi hem de Irak Valisi’ni meşgul eden Şebib b. Yezid
hareketi idare tarafından kontrol altına alınmıştır. 33
5.3. Dış İlişkiler
Araplarla Bizans Devleti arasında Hz. Peygam-
ber’in davet mektuplarıyla başlayan ilişkiler, Hu-
lefâ-yi Râşidîn Dönemi’ndeki fetih hareketleri ile
devam etmiştir. Uzun yıllar Sâsânîlere karşı ko-
rumaya çalıştığı toprakların Müslümanların eline
geçmesi üzerine Bizans, hâkimiyeti altındaki Filis-
tin, Suriye, Mısır ve Kuzey Afrika’nın tamamından
çekilmek zorunda kalmıştır. Muaviye’nin daha
Şam Valiliği döneminde başlayan Anadolu üzerine
düzenli seferler halifeliği zamanında da devam et-
miştir. Bizans ile yapılan savaşlarda Müslüman- Görsel 3.5
lar genellikle taarruz eden, Bizans ise savunma Ayasofya Camii

31 Âdem Apak, Erken Dönem İslâm Tarihinde Asabiyet, s. 306-308.
32 bk. İrfan Aycan, “Emevîler Dönemi İç Siyasî Gelişmeleri”, AÜİFD, C 39, S 1, s. 150-169.
33 Âdem Apak, Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi, C 3, s. 139-146.

61