Page 4 - İslam Tarihi 6. Ünite

1.3. Abbasiler Dönemi
Abbasi ihtilal hareketinde yer alan Türkler, daha sonra Abbasi Devleti’nin çeşitli kademelerinde gö-
revler almışlardır. Özellikle ilk halife Seffah zamanında gerçekleşen Talas Savaşı’nda Türklerin Çinlilere
karşı Müslümanlarla birlikte hareket etmesi iki taraf arasındaki ilişkiler açısından bir dönüm noktası ol-
muştur. Zira yarım yüzyıldan fazla süren karşılıklı mücadeleler, bu tarihten sonra yerini dostane ilişkilere
bırakmış, bunun sonucunda İslamiyet Türkler arasında benimsenmeye başlamıştır. Bilhassa askerî kabi-
liyetleriyle öne çıkan Türkler özellikle Me’mun
Dönemi’nde orduda istihdam edilmiş, Türk et-
HÜLASA kinliği Mu’tasım zamanında daha da belirgin
hâle gelmiştir. Mu’tasım’ın Türk birliklerinin
desteğiyle halife olması idarede Türk nüfuzu-
• Türklerle Araplar arasındaki ilişkiler Cahiliye Dö- nun etkisini artırmış, bu durum ordu içinde ve
nemi’ne kadar uzanır. diğer unsurlar arasında hoşnutsuzluk yaşan-
• Fars toprakları kendilerine açılan Müslümanlar masına sebep olmuştur. Bu gelişmeler üzerine
doğuya doğru ilerleyişini sürdürmüştür. Türkler, devletin yeni merkezi Sâmerrâ şehri-
• Araplar, Mâverâünnehir ve Kafkasya bölgelerin- ne nakledilmiş böylece Abbasilerde Türklerin
de Türklerle karşı karşıya gelmiştir. iktidar dönemi olarak adlandırılan Sâmerrâ
• Emeviler Dönemi’nde Arap olmayan Müslüman- Devri başlamıştır. Türkler bu dönemde yalnız
askerî sahada değil siyasi ve idari alanlarda da
lara karşı uygulanan siyaset mevaliyi olumsuz
etkilemiştir. söz sahibi olmuşlardır. Ne var ki halifeler, biz-
zat teşkil ettikleri Türk birliklerine karşı daha
• Abbasiler Dönemi’nde Türklerin hâkimiyetindeki sonraki süreçte mücadeleye girişmişlerdir. Bu
topraklara düzenlenen fetih hareketleri hız kay- mücadeleler sonunda tabiatıyla halifeler siya-
betmiştir. si ve askerî kuvvetlerini, Türkler ise nüfuzlarını
• 751 yılında gerçekleşen Talas Savaşı’nda Kar- kaybetmeye başlamıştır.
3
luklular Müslümanlara yardım ederek Çinlilerin 2. Türklerin İslam Dinine Girişi
mağlup olmasında rol oynamışlardır. 7. yüzyılın ortalarında Müslümanlarla ilk
• Talas Savaşı’nı müteakip Türk-Arap ilişkileri teması gerçekleştiren Türkler, Emeviler Dev-
olumlu bir seyir takip etmiştir. ri’nden itibaren İslam Devleti’nin hizmetin-
• Abbasi ihtilaline iştirak eden Türklerin daha son- de yer almaya başlamışlardır. Türklerin bölge
raki süreçte idaredeki etkinliği artmıştır. üzerindeki etkinliklerini temin eden Talas Sa-
(bk. Abdülkerim Özaydın, “Türklerin İslâmiyeti Kabulü”, vaşı’ndan sonra geçmişte mücadeleye dayalı
Türkler Ansiklopedisi, C 4, s. 239-262.) Türk-Arap ilişkileri dostane bir hâl almış böyle-
ce İslam dini Türkler arasında yayılmaya başla-
mıştır. İslam’ın münferit olarak benimsenmesi
şeklinde başlayan süreç daha sonra Türklerin
İslam dinini toplu olarak kabul etmeleriyle
neticelenmiştir. İslam’a girmeden önce Gök Tanrı inancına sahip olan Türkler, bununla birlikte muhte-
lif zamanlarda yaşadıkları çevreye göre de çeşitli dinleri benimsemişlerdi. Ancak bu dinler hiçbir zaman
Türklerin karakterine uymamıştır. 4
Mâverâünnehir’in Müslümanlar tarafından fethedilmesiyle Türkler İslam’la tanışmış, bölge halkının
İslam dinini öğrenmesi yönünde atılan adımlar neticesinde İslamiyet’i kabul edenler olmuştur. Özellikle
Kuteybe b. Müslim’in gayretleri bölgenin İslamlaşmasında etkili olmuş ancak Kuteybe’nin öldürülmesin-
den sonra bu süreç sekteye uğramıştır. Halife Ömer b. Abdülaziz’in Arap olmayan Müslümanlardan alınan
cizyeyi halifeliği döneminde kaldırması mevali üzerinde olumlu tesir etmiş, Horasan Valisi Nasr b. Sey-
yar’ın da gayretleri ile Türklerin yaşadığı bölgede İslam tekrar yayılma imkânı bulmuştur. 5

3 Mahmut Karapınar, “Abbasiler Dönemi Türklerin Siyasi Faaliyetleri”, Türkler Ansiklopedisi, C 4, s. 352-363.
4 Erdoğan Merçil, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, s. 1-2.
5 Hasan Kurt, “Maveraünnehir’e İslam’ın Girişi”, Türkler Ansiklopedisi, C 4, s. 279-287.

104