Page 3 - İslam Kültür ve Medeniyeti 6. Ünite

VI. ÜNİTE
İSLAM KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE ŞEHİR

İslam kaynaklarında şehir daha çok siyasî BİLGİ NOTU
ve hukuki bir yaklaşımla tanımlanmıştır. El-Ma-
verdi, şehri “idari ve cezai kaideleri yürüten bir Seyahatnameler
idarecinin, kazai hükümleri yerine getiren bir
hâkimin bulunduğu yer” olarak tarif etmiş- İbadet, ilim, inceleme, merak vb. saiklerle ge-
zilen yerlere dair tespitlerin bir araya getirilme-
tir. Molla Hüsrev’in tanımı da buna yakındır: siyle ortaya çıkan metinlerdir. Seyahatnameler-
4
“Mısr öyle bir mekândır ki; orada hadleri icra de; şehirlerde yaşayan insanların örf, âdet ve
eden ve kanunları yürüten bir emir ve kadı bu- inançları, şehrin sokakları, evleri, çarşıları, iba-
lunur.” şeklinde tanımlamıştır. 5 dethaneleri kısaca şehre dair ne varsa yer alır.

Bundan dolayı seyahatnameler, tarih, coğrafya
Şehir kurmak ve şehirleşme, insanın ve edebiyat yönünden olduğu kadar etnografik,
önemli keşiflerinden biridir. Zira barınma, gü- antropolojik, sosyo-kültürel açılardan da büyük
venlik ve geçinme gibi insani ihtiyaçların en değer taşır. Kültürlerin ve medeniyetlerin an-
uygun şekilde karşılanabileceği yer şehirdir. laşılmasında araştırmacıların önemli başvuru
Kur’ân-ı Kerîm’deki beyanlardan şehrin, insan kaynaklarındandır. İslam Medeniyetine seya-
ve toplum hayatını etkileyen nitelikli bir yapı hatnameleriyle katkı yapan çok sayıda seyyah
olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca şehirlerin hu- arasında İbn Fadlan, İbn Battûta ve Evliya Çele-
6
zurlu ve güvenli kılındığına işaret edilmekte- bi ilk akla gelenlerdendir. Seyahatleri 1325’ten
dir. 7 itibaren otuz yıla yakın sürmüş olan İbn Battû-
ta’nın gezdiği yerler arasında Türkiye, Hindistan,
Şehir her dönemde toplumların hayat bi- Çin, Endülüs, Batı Sudan, Cezayir, Tunus, Libya,
çimini ve inanç değerlerini taşıyan bir yapı ola- Mısır gibi ülkeler bulunmaktadır.
rak farklı şekillerde ortaya çıkmıştır.

Şehirlerin kurulması konusunda farklı görüşler vardır. Kur’an’da Mekke, ummulkura / şehirlerin
anası olarak nitelenir. Kâbe’nin etrafında Mekke şehrinin, İlk Çağ şehirlerinde tapınağın, Orta Çağ
8
Hristiyan şehirlerinde kiliselerin şehrin merkezinde yer alması, insanların hayatını doğrudan yön-
lendiren dinlerin şehirlerin kurulup gelişmesinde etkili olduğunu gösterir.

Şehirler, yaşama imkanlarının geniş olduğu yerlerde kurulmuştur.
4 Hüsnü Aktaş, Medeni Vahşet, s. 207.
5 Kadir Canatan, “Bir Tanımlama Çerçevesi: İslam Kültüründe Şehir Kavramı,” s. 68.
6 bk. Bakara suresi, 126. ayet; En’am suresi, 92. ayet; Şûra suresi, 7. ayet.
7 bk. İbrahim suresi, 112. ayet; Bakara suresi, 126. ayet.
8 bk. En’am suresi, 92. ayet.

105