Page 8 - 9. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 3. Ünite

İSLAM VE İBADET 3. Ünite

3. İslam’da İbadet Yükümlülüğü

Sorumluluk denince aklınıza neler geliyor?

Yüce Allah insana akıl ve irade vermiştir. Aklı ve iradesi sayesinde insan kendi-
sine, çevresine ve Rabbine karşı sorumluluklarını yerine getirebilir. Dolayısıyla akıl
ve irade insan için hem sorumluluk sebebi hem de sorumluluklarını yerine getirme
aracıdır.
İnsanın en büyük yükümlülüğü Allah’a (c.c.) karşı olan kulluk görevidir. Diğer bü-
tün sorumlulukları bu yükümlülüğe göre konumlanır. İnsanın kendisine, topluma
ve çevreye karşı sorumlulukları Allah’a (c.c.) kulluk sorumluluğunun birer parçası-
dır.

Mükellef ve Ef’al-i Mükellefin
Yüce Allah insanı kendisine kulluk edebilecek Farz
kabiliyetlerle donatmıştır. Akıllı ve ergenlik çağı- Haram
na ulaşmış her mümini farz ibadetleri yapmakla Vacip
sorumlu tutmuştur. Dinin emirlerini yerine ge-
tirmek ve yasaklarından kaçınmakla sorumlu tu- Sünnet
tulan kimseye mükellef denir. Kişinin ibadetle Mekruh
12
mükellef olması, ibadete güç yetirebilmesine Mendup
bağlıdır. İslam hiç kimseyi gücünün yetmediği iba-
detlerle sorumlu tutmamıştır. İslam’a göre akıl Mubah
13
ve irade ibadetle mükellef olmanın şartlarıdır.
Kişinin, akletme ve irade kabiliyetinin bulunmadı-
ğı uyku, baygınlık, delilik gibi durumlarda ibadet Ef’al-i mükellefin
mükellefiyeti yoktur. Yine kişi, yanılma, unutma
ya da başkası tarafından zorlanma sebebiyle yerine getiremediği ibadetlerden de
sorumlu tutulmamıştır. Çünkü burada da kişinin iradesini kullanamaması söz konu-
sudur. Böylesi durumlar için Allah (c.c.) müminlere şu duayı öğretmiştir: “... Ey Rabbi-
miz! Unutur ya da yanılırsak bizi sorumlu tutma! Ey Rabbimiz! Bize, bizden önce-
kilere yüklediğin gibi ağır yük yükleme! Ey Rabbimiz! Bize gücümüzün yetmediği
şeyleri yükleme! Bizi affet, bizi bağışla, bize acı!..” 14
Ef’al-i mükellefin, sözlükte “mükelleflerin fiilleri” anlamına gelir. Terim olarak da
dinen yükümlü sayılan insanların davranışları ve bunlarla ilgili hükümler anlamın-
dadır. Akıllı ve ergenlik çağına gelmiş her Müslüman yaptıklarından sorumludur.
15
Bu sorumluluk bazı davranışları yapmayı, bazılarını da yapmamayı gerektirir. Farz,
vacip, sünnet, mendup kavramlarıyla İslam’ın yapılmasını istediği davranışlar kas-
tedilir. Yapılmaması istenen davranışlar ise haram ve mekruh kavramlarıyla belir-
tilir. Mubah kavramı da insanın yapıp yapmamakta serbest olduğu davranışlar için
kullanılır.

12 bk. MEB Dinî Terimler Sözlüğü, s. 325.
13 bk. Bakara suresi, 286. ayet.
14 Bakara suresi, 286. ayet.
15 Salim Öğüt, “Ef‘âl-i Mükellefîn”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 10, s. 452.

63