Page 3 - Fıkıh 3. Ünite

3. Ünite - Fıkhi Hükümler ve Kaynakları

Ehliyet iki kısma ayrılır:
1. Vücup (hak sahibi olma) ehliyeti: İnsanların bir takım
haklara sahip olabilmesi ve onlardan yararlanabilecek du-
rumda olmasıdır. Buna hak ehliyeti adı verilir. Böyle bir eh-
liyet için insanın hayatta olması yeterlidir. Anne karnındaki
çocuk, sağ doğmak şartıyla bu ehliyeti ve onun sağladığı
hakkı elde eder. Örneğin, çocuk ana rahminde iken babası
vefat ederse sağ olarak doğduğunda babasının mirasından
payını alabilir. Anne karnında eksik olan vücup ehliyeti do-
ğumdan sonra tam hâle gelir ve ölüme kadar devam eder.

2. Eda (yapma) ehliyeti: İnsanın sahip olduğu hakları
kullanabilecek durumda olmasıdır. Bu sebeple buna fiil
ehliyeti adı verilir. Eda ehliyeti için kişinin temyiz (iyi ile
kötüyü, yararlı ile zararlıyı ayırt edebilme) gücüne sahip
olması gerekir. Bu güce sahip olan kişiye mümeyyiz denir.
Temyiz gücü, akıl ile oluşur. Büluğdan önceki temyiz gücü
bazı mükellefiyetler ve haklar bakımından eksik sayılır. Çocuğun vücup ehliyeti anne karnında
iken başlar ve doğumu ile tamamlanır.
• Temyiz Öncesi Dönem: Yedi yaşının altındaki çocuklar
ve akıl hastaları, temyizden yoksun yani gayri mümey-
yiz kabul edilir. Bunların vücub ehliyeti tam olsa da eda
ehliyetleri yoktur. Bütün işlemlerinde veli kontrolü ve
gözetimi vardır. Sözlü olarak yapılması gereken tasar-
ruflar konusunda kısıtlı sayılırlar. Bu kısıtlılık durumu
onların alışveriş, adak, yemin, bağış gibi işlemlerinin
geçersiz olmasına sebep olur. Ancak çarpma, vurma,
yakma, yıkma şeklinde verdikleri zararlardan maddi
olarak sorumlu olurlar. Örneğin, altı yaşında bir çocuk
başkasına ait bir otomobile zarar verirse bu zarar onun
malından ödenir. Ödemeyi onlar adına velileri yapar.
• Temyiz Dönemi: Yedi yaşından büluğ dönemine kadar-
ki zamanı kapsar. Çünkü temyiz gücü, akıl ve büluğ ile
oluşur. Bu dönemde bazı mükellefiyetler ve haklar ba-
kımından çocuk eksik sayılır. Örneğin dokuz yaşındaki
bir çocuk tek başına ve kendi iradesiyle ticaret yapa-
maz. Çünkü mümeyyiz çocuklar, yedi yaşından büluğ
çağına kadar kanuni temsilcisi olan velilerinin kontrolü
ve gözetimi altındadır. Mümeyyiz çocukların yaptıkları
işlemler üç kısma ayrılır:
* Başkasına bağış yapma gibi tamamen zararlarına
sayılan işlemleri geçersizdir.
* Bağış kabul etmek gibi tamamen yararlarına olan Temyiz dönemi yedi yaşından büluğ
tasarrufları geçerlidir. dönemine kadardır.
* Alışveriş gibi yarar ve zarar ihtimali olan işlemler
ise velilerinin onayına bağlıdır. Veli onaylarsa geçerli,
onaylamazsa geçersizdir.
Bu yaştaki çocuklar namaz, oruç gibi dinî hükümlerle

43