Page 6 - 9. Sınıf Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1. Ünite

BİLGİ VE İNANÇ 1. Ünite

dilsizdirler, kördürler. Bundan dolayı anlamazlar.” şeklinde nitelendiren ayet
13
aklın bilgi edinmedeki rolüne işaret eder.
Akıl bu kadar önemli olmakla birlikte aklın bütünüyle kavrayamadığı, haberdar
olamadığı ve yanılabildiği durumlar da söz konusu olabilir. Akıl; vehim, hayal veya
nefsî istekler gibi yanıltıcı etkilere açıktır. Akıl sahibi olsa bile insanın, nefsine uy-
ması onu hataya sürükleyebilir. Doğru zannettiği, araştırmadan kabul ettiği bazı
ön kabuller insanı yanıltabilir. Yüce Allah “Onların çoğu zandan başka bir şeye
uymaz. Şüphesiz zan, haktan (ilimden) hiçbir şeyin yerini tutmaz. Allah onla-
rın yapmakta olduklarını pek iyi bilendir.” buyurarak bu gerçeğe işaret eder.
14
Aklı ve düşünceyi yanıltabilecek diğer bir etken de taklittir. Özellikle toplumsal
meselelerde insanlar kalabalıkların kabulleriyle hareket ederler. Sorgulamadan ve
delil aramadan topluma uymak hatalara sebep olur. Kur’an-ı Kerim’de “Onlar an-
cak sizin ve atalarınızın (ilah edindiğiniz şeylere) taktığınız isimlerdir. Allah,
onlar hakkında hiçbir delil indirmemiştir. Onlar (putperestler) yalnız zanna ve
nefislerin arzusuna tâbi oluyorlar. Andolsun ki, kendilerine, Rableri katından
yol gösterici gelmiştir.” buyuran Allah Teâlâ, putperestlerin hem atalarının ka-
15
bulleriyle delilsiz konuştuklarını hem de zan ve arzularıyla hareket ettiklerini bil-
dirmektedir.
İslam dininde aklın kendinden beklenen işlevleri görebilmesi için akl-ı selim ol-
ması gerekir. Selim akıl, insanın doğru karar vermesini sağlayan, herhangi bir olum-
suzluktan veya ortamın kötülüğünden etkilenmeyen, yaratılışındaki temizliğini ve
16
safiyetini koruyan akıldır. İnsanın hayır ile şerri ayırabilmesi ve hayrı tercih etmesi
selim akılla olur. Bu kavramın Kur’an-ı Kerim’de ve hadislerde geçen fıtrat kavramı
ile ilişkisi vardır. Hz. Peygamber’in “Her çocuk fıtrat üzere doğar…” hadisi insa-
17
nın temiz (selim) bir karakterde yaratıldığına işaret eder. İslam âlimleri de fıtratı,
insanların doğuştan hakikati ayırt etme ve İslam’ı kabul etme kabiliyeti şeklinde
yorumlamışlardır.

Aklın önceliği tabiattaki yaratılışa bakarak Allah’ın (c.c.) ayetlerini anlamaya çalışmaktır.

13 Bakara suresi, 171. ayet.
14 Yûnus suresi, 36. ayet.
15 Necm suresi, 23. ayet.
16 bk. MEB Dinî Terimler Sözlüğü, s. 12.
17 Müslim, Kader, 22.
15