Page 3 - Tezhib 6. Ünite

6. ÜNİTE

2. 16. Yüzyıl Klasik Dönem Yazma Eserleri

Yazma eserler genel olarak zahriye sahifeleri, serlevhalar, sure başları, hatime sahi-
feleri ve ayetlerin aralarında bulunan duraklar, secde, cüz, hizip, aşır gülleri olmak üzere
çeşitli bölümlere ayrılırlar. Bu bölümlerin özellikleri şu şekildedir:

Zahriye Sahifeleri: Yazma eserlerde başlık bulunan ilk sahifeden önceki temellük veya
vakıf kaydı bulunan, çoğunlukla tezhibli ve bazen de boş olan sahifelere “zahriye” adı ve-
rilir. Bu sahifelerde genellikle kitap başlığı, eserin müellifinin kaydı, meşhurların hükmü,
bir beyit vb. yazılar bulunur.Arapçada “zahr” kelimesi, “sırt, arka” anlamındadır. “Zahriye”
ise “sırtlık” demektir. Yazma eserde bulunduğu yer itibariyle bu ismi almıştır. Zahriyeler
devirlere göre değişiklik göstermektedir. Fatih Devri kitaplarında zahriyelerin çift sahife
olduğu görülürken 16. yy.’da zahriyelerin tek sahife fakat plan ve tezyinat itibarıyla en
mükemmel derecede olduğu görülür.

Serlevha Başlık Sahifeleri: Yazma kitabın ilk sahifelerinin başına yapılan süslemelere
verilen isimdir. Serlevha sahifesi karşılıklı iki sahifeden oluşur ve bu iki sahife simetriktir.
Fatiha ve Bakara surelerini ihtiva eden bu sahifeler yoğun bir süsleme yapılarak mushaf-
ların en gösterişli sahifeleri hâline gelmiştir. Serlevha sahifesinde sanatçı bütün ustalığını
gösterir. Tezhibin başlıca amacı olan yazının ön planda, tezhibin ikinci planda olma ilkesi
burada terk edilerek, tezhibin bütün ihtişamı serlevha sahifesinde sergilenmektedir.

Serlevha sahifelerinin yazma kitaplarda özellikle mushaflarda kullanımı devirlerine göre
farklılıklar gösterir 16. yüzyıla kadar bütün ağırlık serlevha tezhibine verilmiştir. Ayrıca
serlevhaya “mihrabiye” veya “dibâçe” adı verilmiştir.

Sure Başları: Kur’an-ı Kerim’deki sure başlarına veya yazma eserlerdeki bahis
başlarına yapılan süslemelere, “sure başı” veya “fasıl başı” denilmektedir. Sure başları
eserlerde genellikle serlevha sahifesinden sonra gelir. Sure başı kubbeli taç şeklinde olup
üst taraflarında tığ denilen dolu zeminden, boşluğa geçişinde gözü rahatlatan süslemeler
şeklindedir. Kubbeli formların yanında çeşitli şekil ve kompozisyonlarda da sure başı
tezyin edilmiştir. Sure başlarında genellikle surenin ismi yazılı olup bu yazı genellikle
beyaz renklidir ve genellikle altın üzerine yazılır.
Hatime Sahifesi (Bitiş): Yazma eserlerde müellifin eseri bitirirken yazdığı duaları,
eserin hattatını, varsa müzehhibini belirttiği yazıları kapsayan son yapraktır. Hatime
1
sahifeleri de devirlere göre değişiklik gösterir. Bu değişiklik, sanatçının zevkine göre de
çeşitlenmektedir.

1 Mine Esiner Özen. A.g.e., s. 25.

156