Page 5 - Tezhib 5. Ünite

TEZHİB SANATINDA KENAR SUYU ÇEŞİTLERİ VE UYGULAMASI

Zencerek

Zencerek; genişliği bir santimetreyi geçmeyen, iki tarafı tahrirli, en basit şekilleri tek
eksen üzerinde ulama tarzında devam eden süslemelerdir. İki kırık çizginin birbirini
kesmesiyle oluşan “sade zencerek” motifleri, en az elemandan oluşan tiplerdir. İkiden fazla
kırık çizgiden oluşanlar ise daha “girift zencerek” motiflerini oluşturur. Bu tür zencereklerin
en zengin örneklerini Selçuklu Dönemi’nde görürüz. Zencereğin ilk olarak geometrik
desenlerin kenar süslemelerinde de ortaya çıkmasına karşın asıl olarak Türk sanatçısının
elinde sonsuz denebilecek imkânları denenmiştir. Birçok eserlerde kenarsuyu olarak
gördüğümüz desenler, aslında sonsuz örneklerden kesilmiş bölümlerden ibarettir. 1

Geometrik süsleme, İslam sanatının kendine özgü üsluplarından biridir ve bu sanatın
ya da etkilerinin kendini gösterdiği bütün çevrelere yayılmıştır. Türk sanatçısının hususiyeti
olan hendesi (geometrik) şekillere ilgisi, mesela baklava motifleri, Akbeşim duvarlarında
fark edilir.
2
Zencerek düğümlerinin oluşma kökenlerinin yılan ve ejderlerin kıvrımlarından olduğu
söylenmektedir. Bunun örneği Konya Kalesi’nden gelme 13. yüzyıla ait taş lahitte,
kanatlı ejder kabartmasındaki düğümde görülmektedir. Bir diğer örnek ise Ahlat mezar
taşlarındaki çift başlı ejder kıvrımının oluşturduğu geometridir. Çift yılanın kıvrımlarından
oluşan “saadet düğümü” ise zencerek motifinin en açık örneklerinden biridir.

BİLGİ KUTUSU
Zencerek, daire olan bir noktadan teğet çıkan düz çizgilerden başlar ve diğer noktaya teğet olarak
birleşen ve sırt sırta gelen iki çizgiden oluşur. Bu çizgilerin birbirini örerek devam etmesi ile zencerek
oluşur.

1 Yıldız Demiriz. A.g.e., s. 886.
2 Emel Esin. “Türk Sanat Tarihinde Karahanlı Devrinin Mevkii”. VI. Türk Tarih Kongresi. Ankara, 1961, s. 109.

141